ßeerke=â<Ce Skeâ : veece Deveskeâ --osJesõ ceeBPeer

ßeerke=â<Ce Skeâ : veece Deveskeâ

--osJesõ ceeBPeer

DeOÙeeÙe-Skeâ

-----------

µkeäÙee nw ‘ke=â<Ce’ Meyo keâe DeLe&?

Jes pees KeeRÛe uesles nQ, Jes pees ØelÙeskeâ keâes Deheveer

Deesj Deekeâef<e&le keâjles nQ, pees mechetCe& mebmeej kesâ

ØeeCe nQ —Jener nQ ke=â<Ce

‘ke=â<Ce’ Meyo kesâ Deveskeâ DeLe& nQ~ Fme Meyo keâe DeLe& ‘keâeuee’ Ùee ‘MÙeeceJeCe&’ lees nw ner, meeLe ner ‘ke=â<ed’ Oeeleg keâe Skeâ DeLe& nw—‘Kesle peeslevee’ lees otmeje DeLe& nw —‘Deekeâef<e&le keâjvee~’ Jes pees KeeRÛe uesles nQ, Jes pees ØelÙeskeâ keâes Deheveer Deesj Deekeâef<e&le keâjles nQ, pees mechetCe& mebmeej kesâ ØeeCe nQ —Jener nQ ke=â<Ce~ ‘ke=â<Ce’ keâe DeLe& nw —efJeMJe keâe ØeeCe, me=ef<š keâer Deelcee~

‘ke=â<Ce’ Meyo keâe leermeje DeLe& nw —Jen leòJe pees meyekesâ ‘ceQ±heve’ ceW jnlee nw~ ceQ ntB, keäÙeeWefkeâ ke=â<Ce nw~ cesje DeefmlelJe nw, keäÙeeWefkeâ ke=â<Ce keâe DeefmlelJe nw DeLee&led peye ke=â<Ce veneR nesiee lees cesje DeefmlelJe Yeer veneR nesiee~ cesje DeefmlelJe hetCe&le: ke=â<Ce hej efveYe&j keâjlee nw~ cesje nesvee ner ke=â<Ce kesâ nesves keâe ue#eCe Ùee ØeceeCe nw~

Ùes ÙeLee ceeb ØeheÅevles leebmleLewJe YepeecÙenced~

cece Jelcee&vegJele&vles ceveg<Ùee: heeLe& meJexMe:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-4, Mueeskeâ-11)

DeLee&led (ßeerke=â<Ce Depeg&ve mes keânles nQ) —efpeme YeeJe mes meejs ueesie cesjer MejCe «enCe keâjles nQ, Gmeer kesâ Deveg™he ceQ GvnW heâue oslee ntB~ ns heeLe&! ØelÙeskeâ JÙeefkeäle meYeer Øekeâej mes cesjs heLe keâe Devegieceve keâjlee nw~

YeeJeeLe& —pees kegâÚ Yeer nce mheMe& keâjles nQ, pees kegâÚ Yeer nce Fme me=ef<š ceW osKeles nQ —Jen meye-kegâÚ ke=â<Ce keâe ner nw~ legce Deheveer FÛÚeDeeW Deewj Je=efòeÙeeW kesâ Devegmeej ke=â<Ce mes pees Yeer Ûeenles nes, Jen legce heeDeesies~ legce pees ‘Oeve’ ceeBieles nes lees legce kesâJeue Oeve ner heeDeesies efkeâvleg ke=â<Ce keâes veneR heeDeesies, keäÙeeWefkeâ legce Oeve ceeBieles nes, ke=â<Ce keâes veneR ceeBieles~

Ùeefo legce meesÛeles nes efkeâ legce Oece& kesâ heLe hej nes Deewj legcnejer ceeBieW GefÛele nQ Deewj Ssmes ceW ke=â<Ce legcnejs Me$egDeeW keâes ve<š keâj oW lees ßeerke=â<Ce legcnejs Me$egDeeW keâe efJeveeMe lees keâj oWies uesefkeâve legce ke=â<Ce keâes veneR heeDeesies, keäÙeeWefkeâ legceves ke=â<Ce keâes ceeBiee ner veneR~ Ùeefo legce meebmeeefjkeâ yevOeveeW mes cegefkeäle Ùee cees#e keâer keâecevee keâjles nes Deewj legce ÙeesiÙe hee$e nes lees ke=â<Ce legcnW Ùen Yeer (cees#e Yeer) efouee oWies efkeâvleg legce ke=â<Ce keâes veneR hee mekeâesies, keäÙeeWefkeâ legceves ke=â<Ce keâes ceeBiee ner veneR~

Dele: Skeâ yegefæceeved meeOekeâ ke=â<Ce mes Ùener keânsiee —‘ceQ legcnW ner Ûeenlee ntB Deewj legcnejs DeueeJee efkeâmeer keâes DeLeJee kegâÚ-Deewj veneR Ûeenlee~’ Jen Ùen Yeer keânsiee efkeâ ceQ legcnW keäÙeeW Ûeenlee ntB Ùeeveer Jen Deheveer Ûeenle keâe keâejCe Yeer yeleeSiee~ Jen keânsiee efkeâ ceQ legcnW heeves keâer keâecevee FmeefueS veneR keâj jne ntB efkeâ legcnejer GheefmLeefle megKe osieer, yeefukeâ FmeefueS legcnW Ûeenlee ntB efkeâ legcnejer GheefmLeefle cegPes legcnejer mesJee keâe DeJemej Øeoeve keâjsieer~

Ghejeskeäle YeeJe keâes Deewj Deemeeveer mes mecePeeves kesâ efueS Skeâ heewjeefCekeâ keâneveer keâe meneje efueÙee pee mekeâlee nw~ Skeâ yeej keâer yeele nw~ ØeYeg ßeerjece Deewj ue#ceCe iebiee heej keâj jns Les~ iebiee kesâ otmejs leš hej hengBÛeves kesâ yeeo veeefJekeâ ves osKee efkeâ Gmekeâer keâe" keâer veeJe meesves keâer veeJe yeve ieF& nw~ veeefJekeâ ves meesÛee efkeâ efve:mevosn Ùes yeeuekeâ keâesF& DemeeOeejCe yeeuekeâ nQ~ FvneR kesâ mheMe& mes Ùen keâe" keâer veeJe meesvess keâer yeve ieF& nw~ Deheveer veeJe keâes mJeCe&-veeJe ceW heefjJeefle&le ngDee osKekeâj veeefJekeâ keâer helveer Deheves Iej keâe meeje keâe" keâe meeceeve JeneB G"e ueeF&~ Gmeves ØeYeg jece mes Gvekeâe meyekeâe mheMe& keâjeÙee Deewj Jes meye kesâ meye meessves kesâ yeve ieS~ leye veeefJekeâ ves Deheveer helveer keâes mecePeeles ngS keâne —‘legce JÙeeJeneefjkeâ nes ceiej %eeveer veneR nes~ legce veneR peeveleeR efkeâ Ssmeer heefjefmLeefle ceW keäÙee keâjvee ÛeeefnS? keâe" keâes mJeCe& Ùeeveer meesvee yeveeves keâe iegCe Gvekesâ (ØeYeg ßeerjece kesâ) ßeerÛejCeeW keâe nw~ Ùeefo legce yegefæceleer Ùeeveer %eeveer nesleeR lees Fve ÛejCeeW keâes ner Deheves Iej ues peeleerb Ùeeveer Gvemes (ØeYeg ßeerjece mes) DevegjesOe keâjkesâ GvnW (ØeYeg ßeerjece keâes) ner Deheves Iej ues peeleeR~ Deiej Ssmee keâjleeR lees meeje Iej ner mJeCe&ceÙe Ùeeveer meesves keâe nes peelee~’

veeefJekeâ keâer helveer ves mJeCe& Ùeeveer meesves keâer Ûeenle keâer lees Gmes meesvee lees efceue ieÙee uesefkeâve ØeYeg jece veneR efceues~ Fmeer Øekeâej ßeerke=â<Ce mes Yeer Jener efceuesiee efpemekeâer legce keâecevee keâjesies~ Oeve-oewuele-ÙeMe kesâ ceesn-peeue ceW heâBmes jnves kesâ efueS Oeve-oewuele ÛeeefnS Ùee mee#eeled ßeerke=âCe —Ùen efveCe&Ùe lees meeOekeâ Ùeeveer Deehekeâes ner keâjvee nesiee~

µµµ

µDeOÙeeÙe-oes

----------

µYeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe mebef#ehle peerJeve-heefjÛeÙe

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe mechetCe& heefjÛeÙe os heevee Fvmeeve lees keäÙee, osJeleeDeeW kesâ JeMe keâer yeele Yeer veneR nw~ YeieJeeved efJe<Ceg kesâ DeJeleej Deewj meesuen keâueeDeeW ceW heejbiele YeieJeeved ßeerke=â<Ce mJeÙeb ceW Skeâ nQ uesefkeâve veece Gvekesâ Deveskeâ nQ~ Gvekesâ ØelÙeskeâ veece kesâ meeLe Deueie-Deueie keâLeeSB Yeer pegÌ[er nQ, pees YeieJeeved keâer ueerueeDeeW keâes Dehejcheej nesves keâer ieJeener osleer ve]pej Deeleer nQ~ Fme DeOÙeeÙe ceW lees nce mebef#ehle DeOÙeÙeve ner keâj heeSBies, Deeies kesâ DeOÙeeÙeeW ceW Deheveer meYeer efpe%eemeeDeeW keâes Meevle keâjves keâe Glevee ØeÙeeme DeJeMÙe keâjWies, efpelevee Skeâ ceeveJe Ùeeveer ceveg<Ùe keâj mekeâlee nw~

kebâme kesâ jepee yeveles ner ceLegje jepÙe ceW DelÙeeÛeej

Deewj ]peguce keâe Meemeve ]keâeÙece nesves ueiee~ pevelee

ceW nenekeâej nessves ueiee leye YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves

pevce ueskeâj kebâme keâe efJeveeMe efkeâÙee Deewj

pevelee keâes DelÙeeÛeejeW mes cegefkeäle efoueeF&~

ÉehejÙegie ceW ceLegje kesâ jepee G«emesve Les~ Gvekesâ heg$e keâe veece kebâme Lee Deewj Gvekeâer heg$eer keâe veece osJekeâer Lee~ osJekeâer Deewj kebâme oesveeW yenve-YeeF& Deeheme ceW yengle hÙeej keâjles Les~ Deeies Ûeuekeâj osJekeâer keâe efJeJeen JemegosJe kesâ meeLe ngDee~

Skeâ efove kebâme ves Ùen YeefJe<ÙeJeeCeer megveer efkeâ osJekeâer kesâ Dee"JeW heg$e kesâ neLeeW ner legcnejer ce=lÙeg nesieer~ YeefJe<ÙeJeeCeer megvekeâj kebâme YeÙeYeerle nes G"e Deewj Gmeves Fmemes yeÛeves kesâ efueS Deheveer yenve osJekeâer Deewj yenveesF& (peerpee) JemegosJe keâes ceLegje kesâ keâejeieej ceW [eue efoÙee~ peye kebâme kesâ efhelee ves Fme yeele keâe efJejesOe efkeâÙee lees kebâme ves GvnW Yeer pesue keâer meueeKeeW ceW ]kewâo keâjJeekeâj mJeÙeb keâes ceLegje keâe jepee Ieesef<ele keâj efoÙee~

kebâme kesâ jepee yeveles ner ceLegje jepÙe ceW DelÙeeÛeej Deewj ]peguce keâe Meemeve ]keâeÙece nesves ueiee~ pevelee ceW nenekeâej nessves ueiee~ leye ßeerke=â<Ce ves pevce ueskeâj kebâme keâe efJeveeMe efkeâÙee Deewj pevelee keâes DelÙeeÛeejeW mes cegefkeäle efoueeF&~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ pevce-efoJeme kesâ yeejs ceW kegâÚ FeflenemekeâejeW keâe cele nw efkeâ Gvekeâe pevce 3228 F&mJeer hetJe&, ßeerke=â<Ce mecJeled ceW ßeercegKe mecJelmej, Yeeõheo ke=â<Ce De<"ceer, 21 pegueeF&, yegOeJeej kesâ efove ceLegje efmLele kebâme kesâ keâejeieej ceW ngDee~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceLegje keâejeieej ceW osJekeâer kesâ ieYe& mes pevce efueÙee lees Gmeer jele Gvekesâ efhelee JemegosJe ves GvnW Ùecegvee veoer heej keâjkesâ ieeskegâue ceW vevo-ÙeMeesoe peer kesâ Iej hengBÛee efoÙee~

YeieJeeved kesâ peerJevekeâeue keâer kegâÚ PeueefkeâÙeeW Deewj ueerueeDeeW keâe JeCe&ve Fme Øekeâej efceuelee nw—

1-cee$e Ún efove keâer Gceü ceW Yeeõheo ke=â<Ce keâer Ûelego&Meer, 27 pegueeF&, cebieueJeej, <e<"er-mveeve kesâ efove kebâme Éeje Yespeer ieF& je#emeer hetlevee keâe JeOe keâj efoÙee~

2-Skeâ meeue, heeBÛe ceen, yeerme efove keâer Gceü ceW ceeIe Megkeäue Ûelego&Meer kesâ efove ‘Devve-ØeeMeve-mebmkeâej’ ngDee~

3-Skeâ meeue keâer DeeÙeg ceW ‘ef$eCeeJele&’ keâe JeOe efkeâÙee~ ÙeneB Ùen yeele mhe<š keâjles ÛeueW efkeâ peye DelÙeeÛeejer jepee kebâme ves hetlevee kesâ JeOe keâe meceeÛeej megvee lees Jen ]iegmmes mes Deeie-yeyetuee nes G"e~ leye Gmeves yeeuekeâ keâvnwÙee (YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe yeeue-veece) keâes ceejves kesâ efueS le=CeeJele& veecekeâ je#eme keâes Yespee~ le=CeeJele& Skeâ yeJeC[j yevekeâj ieÙee Deewj Gmeves yeeuekeâ keâvnwÙee keâes Yeer Deheves meeLe GÌ[e efueÙee~ YeieJeeved ke=â<Ce ves peye le=CeeJele& keâe jnmÙe mecePee lees GvneWves Deheves Mejerj keâe Yeej Skeâ meeLe yeÌ{e efueÙee, efpemes le=CeeJele& Yeer mecneue veneR heeÙee~ peye yeJeC[j Meevle ngDee lees yeeuekeâ keâvnwÙee ves je#eme keâe ieuee hekeâÌ[keâj Gmekeâe JeOe keâj efoÙee~

4-peye yeeuekeâ keâvnwÙee oes Je<e& kesâ ngS lees cenef<e& ieeiee&ÛeeÙe& ves Gvekeâe veecekeâjCe-mebmkeâej mechevve keâjeÙee~

5-yeeuekeâ keâvnwÙee peye oes Je<e& Ún ceen kesâ ngS lees GvneWves Ùeceueepeg&ve (veueketâyej Deewj ceefCe«eerJe) keâe Gæej efkeâÙee~ Øeehle keâLeeDeeW kesâ Devegmeej Deheveer yeeuÙeeJemLee ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce yengle ner vešKeš Deewj Mejejleer Les~ Skeâ yeej ceelee ÙeMeesoe ves cekeäKeve efvekeâeuee Deewj Gmes jKekeâj efkeâmeer keâeÙe&JeMe jmeesF& kesâ Devoj Ûeueer ieFË~ Fme DeJemej keâe ueeYe G"ekeâj yeeuekeâ keâvnwÙee ves ÛegheÛeehe cekeäKeve G"eÙee Deewj LeesÌ[e-yengle mJeÙeb Keekeâj yee]keâer JeevejeW keâes efKeueeves ueies~ peye ceelee ÙeMeesoe jmeesF&Iej mes Jeeheme DeeFË lees osKee efkeâ cekeäKeve ]ieeÙeye nw~ Jes mecePe ieFË efkeâ Ùen Mejejle keâevne (ßeerke=â<Ce kesâ yeÛeheve keâe Skeâ Deewj veece) keâer nw~ leYeer Gvekeâer ve]pej yeeuekeâ keâevne hej heÌ[er, pees JeevejeW keâes cekeäKeve efKeuee jns Les~ Ùen osKe ceelee ÙeMeesoe ves keâevne keâes yengle [eBše Deewj efheâj Gmes yeeBOeves kesâ efueS jmmeer G"eF& hejvleg Jes efpeme jmmeer mes Yeer yeeuekeâ keâevne keâes yeeBOeves keâe ØeÙeeme keâjleeR, Jener jmmeer Úesšer heÌ[ peeleer~ peye keâevne ves osKee efkeâ ceeB Deheves keâeÙe& ceW meheâue veneR nes hee jner nw lees GvneWves Deheveer ceeÙee mes Úesšer jmmeer keâes yeÌ[e keâj efoÙee~ leye ÙeMeesoe ves GvnW DeesKeue (TKeue) mes yeeBOe efoÙee Deewj mJeÙeb Iej kesâ DevÙe keâeÙeeX ceW ueie ieFË~

ceelee Éeje jmmeer mes yeBOeves kesâ heMÛeeled keâevne Yeejer TKeue keâes KeeRÛeles ngS yeenj ues ieS~ yeenj Deeme-heeme oes hesÌ[ ueies ngS Les~ Gve hesÌ[eW keâes ‘Ùeceueepeg&ve’ kesâ veece mes peevee peelee Lee~ keâevne Ietceles-Ietceles Gve oesveeW hesÌ[eW kesâ yeerÛe mes efvekeâues~ Jes mJeÙeb lees efvekeâue ieS uesefkeâve TKeue yeerÛe ceW ner heâBme ieÙee~ leye yeeuekeâ keâevne ves ]peesj mes TKeue keâes KeeRÛee~ keâevne kesâ ]peesj mes Jes oesveeW hesÌ[ YeÙebkeâj DeeJee]pe keâjles ngS OejeMeeÙeer nes ieS~ hesÌ[eW kesâ efiejles ner GveceW-mes oes osJe Øekeâš ngS~ Jes oesveeW ner Oeve kesâ osJelee kegâyesj kesâ heg$e Les~ Gvekeâe veece—ceefCe«eerJe Deewj veerueketâyej Lee~

keânles nQ efkeâ Skeâ yeej GöC[lee kesâ keâejCe osJeef<e& veejo ves ceefCe«eerJe Deewj veerueketâyej keâes Je=#e yeve peeves keâe Meehe os efoÙee Lee~ peye kegâyesj-heg$eeW keâes Deheves DehejeOe keâe DeeYeeme ngDee lees Jes osJeef<e& mes #ecee-ÙeeÛevee keâjves ueies~ leye veejopeer ves keâne efkeâ Éehej-Ùegie ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ neLeeW ner Gvekeâe Gæej nesiee~ Fme Øekeâej osJeef<e& kesâ Meehe kesâ keâejCe Jes oesveeW hesÌ[ yeve ieS efkeâvleg GvnW Dehevee efheÚuee peerJeve Ùeeo jne, FmeefueS Je=#e yeves Jes oesveeW efvejvlej YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe mcejCe keâjles jns~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce mes lees me=ef<š keâer keâesF& Iešvee efÚheer veneR jnleer~ Dele: GvnW veejopeer Éeje kegâyesj heg$eeW keâes efoS ieS Meehe keâer peevekeâejer Yeer Leer~ FmeefueS GvneWves Deheveer yeeue-ueeruee kesâ ceeOÙece mes ner kegâyesj heg$eeW keâe Gæej keâjkesâ GvnW Jeeheme Gvekesâ ueeskeâ ceW Yespe efoÙee~

6-oes Je<e&, ome ceen keâer Gceü ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ieeskegâue mes Je=voeJeve Ûeues ieS~

7-Ûeej Je<e& keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves Jelmeemegj Deewj yekeâemegj veecekeâ je#emeeW keâe JeOe efkeâÙee~

8-heeBÛe Je<e& keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ yeeuekeâ keâvnwÙee ves DeIeemegj veecekeâ je#eme keâe JeOe efkeâÙee~

9-heeBÛe Je<e& keâer DeeÙeg ceW ner yeeuekeâ keâvnwÙee ves ef$eosJeeW (yeÇÿee, efJe<Ceg, censMe) kesâ Skeâ osJe yeÇÿeepeer keâe ieJe& Yebie efkeâÙee~

10-heeBÛe Je<e& keâer DeeÙeg ceW ner yeeuekeâ ßeerke=â<Ce (keâevne, keâvnwÙee) ves keâeefueÙee osJe keâe ceo&ve Deewj oeJeeefive keâe heeve efkeâÙee~

11-heeBÛe Je<e&, leerve ceen keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves ieesefheÙeeW keâe Ûeerj-njCe efkeâÙee~

12-heeBÛe Je<e&, Dee" ceen keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves Ùe%e-heeflveÙeeW hej ke=âhee keâer~

13-meele Je<e&, oes ceen, meele efove keâer DeeÙeg ceW ieesJeOe&ve keâes Deheveer GBieueer hej OeejCe keâjkesâ osJejepe Fvõ keâe IeceC[ Ûetj efkeâÙee~

14-meele Je<e&, oes ceen, Ûeewon efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce keâe Skeâ veece ‘ieesefJevo’ heÌ[e~

15-meele Je<e&, oes ceen, Deªejn efove keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee vevopeer keâes Je®Ceueeskeâ mes ÚgÌ[ekeâj ueeS~

16-Dee" Je<e&, Skeâ ceen, Fkeäkeâerme efove keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves ieesefheÙeeW kesâ meeLe jemeueeruee keâer~

17-Dee" Je<e&, Ún ceen, heeBÛe efove keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves megoMe&ve ievOeJe& keâe Gæej efkeâÙee~

18-Dee" Je<e&, Ún ceen, Fkeäkeâerme efove keâer DeeÙeg ceW yeeuekeâ keâvnwÙee ves MebKeÛetÌ[ owlÙe keâe JeOe efkeâÙee~

19-veew Je<e& keâer DeeÙeg ceW Deefj<šemegj (Je=<eYeemegj) Deewj kesâMeer owlÙe keâe JeOe keâjves hej yeeuekeâ keâvnwÙee keâes ‘kesâMeJe’ veece efceuee~

20-ome Je<e&, oes ceen, yeerme efove keâer DeeÙeg ceW kesâMeJe (ßeerke=â<Ce) ves ceLegje veiejer kesâ jepee kebâme keâe JeOe efkeâÙee SJeb kebâme kesâ efhelee G«emesve keâes ceLegje kesâ efmebnemeve hej oesyeeje yew"eÙee~

21-iÙeejn Je<e& keâer DeeÙeg ceW kesâMeJe ves DeJeefvlekeâe ceW meeboerheveer cegefve kesâ ieg®kegâue ceW 126 efoveeW ceW Ún DebieeW meefnle mechetCe& JesoeW, iepeefMe#ee, DeMJeefMe#ee Deewj OevegJexo (kegâue Ûeewme" keâueeDeeW) keâe %eeve Øeehle efkeâÙee~ Fmeer DeeÙeg ceW ‘he_ÛepevÙe’ owlÙe keâe JeOe leLee ‘hee_ÛepevÙe’ MebKe OeejCe efkeâÙee~

22-yeejn Je<e& keâer DeeÙeg ceW kesâMeJe (ßeerke=â<Ce) keâe GheveÙeve (Ùe%eesheJeerle) mebmkeâej ngDee~

23-yeejn mes Dešd"eF&me Je<e& keâer DeeÙeg lekeâ kesâMeJe ves ceLegje ceW pejemevOe keâes me$en yeej hejeefpele efkeâÙee~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves kesâJeue meesuen Je<e& keâer DeeÙeg ceW efJeMJe-Øeefmeæ ‘ÛeeCetj’ Deewj ‘cegef<škeâ’ pewmes ceuueeW keâe JeOe efkeâÙee~ ceLegje ceW og<š jpekeâ kesâ efmej keâes nLesueer kesâ Øenej mes ner keâeš efoÙee~

24-Dešd"eF&me Je<e& keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves jlveekeâj (efmevOegmeeiej) hej ‘Éeefjkeâe veiejer’ keâer mLeehevee keâer Deewj Fmeer Gceü ceW ceLegje ceW keâeueÙeJeve keâer mesvee keâe mebnej efkeâÙee~

25-Gveòeerme (29) mes meQleerme (37) Je<e& keâer DeeÙeg ceW ®efkeäceCeer-njCe, Éeefjkeâe ceW ®efkeäceCeer mes efJeJeen, mÙecevlekeâ ceefCe-ØekeâjCe, peecyeJeleer, melÙeYeecee SJeb keâeefuevoer mes efJeJeen, kesâkeâÙe osMe keâer keâvÙee ‘Yeõe’ mes efJeJeen, ceõ osMe keâer keâvÙee ‘ue#ceCee’ mes efJeJeen~ DeeÙeg kesâ Fmeer heÌ[eJe ceW ØeeipÙeesefle<ehegj ceW vejkeâemegj keâe JeOe, vejkeâemegj keâer ]kewâo mes meesuen n]peej Skeâ meew keâvÙeeDeeW keâes cegkeäle keâjkesâ Éeefjkeâe efYepeJeeÙee~ DecejeJeleer ceW osJejepe Fvõ mes Deefoefle kesâ kegâC[ue Øeehle efkeâS, Fvõeefo osJeleeDeeW keâes peerlekeâj heeefjpeele-Je=#e (keâuheJe=#e) keâes Éeefjkeâe ueeS~ vejkeâemegj mes ÚgÌ[eF& ngF& meesuen n]peej Skeâ meew keâvÙeeDeeW mes Éeefjkeâe ceW efJeJeen efkeâÙee~ MeesefCelehegj ceW yeeCeemegj mes Ùegæ efkeâÙee~ efheâj G<ee Deewj Deefve®æ kesâ meeLe Éeefjkeâe ueewšs SJeb heewC[^keâ, keâeMeerjepe, Gmekesâ heg$e megoef#eCe SJeb ke=âlÙee keâe JeOe keâjkesâ keâeMeer-onve efkeâÙee~

26-DeÌ[leerme Je<e&, Ûeej ceen, me$en efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ‘õewheoer-mJeÙebJej’ ceW heebÛeeue jepÙe ceW GheefmLele ngS~

27-Gveleeueerme (39) mes heQleeueerme (45) Je<e& keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce Éeje efJeMJekeâcee& mes heeC[JeeW kesâ efueS ‘FvõhemLe’ keâe efvecee&Ce keâjeÙee~

28-Fkeâòej (71) Je<e& keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves megYeõe-njCe ceW Depeg&ve keâer meneÙelee keâer~

29-lesnòej (73) Je<e& keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves KeeC[Je-Jeve-oen ceW Deefive Deewj Depeg&ve keâer meneÙelee, ceÙeoeveJe keâes meYeeYeJeve-efvecee&Ce keâe DeeosMe Yeer efoÙee~

30-efheÚòej (75) Je<e& keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce keâe Oece&jepe ÙegefOeef‰j kesâ ‘jepemetÙe’ Ùe%e kesâ efveefceòe FvõhemLe ceW Deeieceve ngDee~

31-efheÚòej (75) Je<e&, oes ceen, yeerme efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves pejemevOe kesâ JeOe ceW Yeerce keâer meneÙelee keâer~

32-efheÚòej (75) Je<e&, leerve ceen keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves pejemevOe kesâ keâejeieej mes yeerme n]peej Dee" meew jepeeDeeW keâes cegkeäle efkeâÙee leLee ceieOe kesâ efmebnemeve hej pejemevOe kesâ heg$e menosJe keâe jepÙeeefYe<eskeâ efkeâÙee~

33-efheÚòej (75) Je<e&, Ún ceen, veew efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves efMeMegheeue keâe JeOe efkeâÙee~

34-efheÚòej (75) Je<e&, meele ceen keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves Éeefjkeâe ceW efMeMegheeue kesâ YeeF& MeeuJe keâe JeOe efkeâÙee~

35-efheÚòej (75) Je<e&, ome ceen, Ûeewyeerme efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves ØeLece Åetle-›eâerÌ[e ceW õewheoer (ÛeerjnjCe) keâer ueepe yeÛeeF&~

36-efheÚòej (75) Je<e&, iÙeejn ceen keâer DeeÙeg ceW Jeve ceW peekeâj ßeerke=â<Ce ves heeC[JeeW mes YeWš keâer, megYeõe Deewj DeefYecevÙeg keâes meeLe ueskeâj Éeefjkeâe ØemLeeve efkeâÙee~

37-veJeemeer (89) Je<e&, Skeâ ceen, me$en efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce DeefYecevÙeg Deewj Gòeje kesâ efJeJeen ceW yeejele ueskeâj efJeješveiej hengBÛes~

38-ßeerke=â<Ce Gme meceÙe veJeemeer (89) Je<e&, oes ceen kesâ Les peye efJeješ keâer jepemeYee ceW keâewjJeeW kesâ DelÙeeÛeejeW Deewj heeC[JeeW kesâ Oece&-JÙeJenej keâe JeCe&ve keâjles ngS efkeâmeer megÙeesiÙe otle keâes nefmleveehegj Yespeves keâe ØemleeJe efkeâÙee ieÙee Deewj otle kesâ ™he ceW ßeerke=â<Ce kesâ veece keâe Devegceesove efkeâÙee ieÙee~ Fmeer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve keâe meejLeer-keâce& keâjvee mJeerkeâej efkeâÙee~

39-veJeemeer (89) Je<e&, oes ceen, Dee" efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce heeC[JeeW keâe meefvOe-ØemleeJe ueskeâj nefmleveehegj ieS~

40-veJeemeer (89) Je<e&, leerve ceen, me$en efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves kegâ®#es$e kesâ cewoeve ceW Depeg&ve keâes ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ keâe GheosMe ossves kesâ yeeo ceneYeejle-Ùegæ ceW Depe&gve kesâ meejLeer yevekeâj Ùegæ ceW heeC[JeeW keâer Deveskeâ Øekeâej mes meneÙelee keâer~

41-veJeemeer (89) Je<e&, Ûeej ceen, Dee" efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves DeMJelLeecee keâes leerve npeej Je<eeX lekeâ JeveeW-pebieueeW ceW Yeškeâves keâe ßeehe efoÙee, SJeb Fmeer DeeÙeg ceW ieevOeejer keâe ßeehe mJeerkeâej efkeâÙee~

yelee oW efkeâ ogÙeexOeve keâer ceelee ieevOeejer ves ceneYeejle-Ùegæ ceW Deheves yesšeW keâer ce=lÙeg yeeo ßeerke=â<Ce keâes Ùen ßeehe efoÙee Lee efkeâ ‘efpeme Øekeâej ceWjs JebMe keâe veeMe ngDee nw, Gmeer Øekeâej legcneje JebMe Yeer Deeheme ceW ueÌ[les ngS ve<š nes peeS~’

42-veJeemeer (89) Je<e&, meele ceen, meele efove keâer DeeÙeg ceW ßeerke=â<Ce ves Oece&jepe ÙegefOeef<"j keâe jepÙeeefYe<eskeâ keâjeÙee~

43-FkeäÙeeveJes-yeeveJes (91-92) Je<e& keâer DeeÙeg ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce Oece&jepe ÙegefOeef<"j kesâ DeMJecesOe-Ùe%e ceW Meeefceue ngS~

44-ßeerke=â<Ce Gme meceÙe Skeâ meew heÛÛeerme Je<e&, Ûeej ceen keâer DeeÙeg kesâ Les, peye Éeefjkeâe ceW ÙeogJebMe-kegâue keâe efJeveeMe ngDee SJeb Skeâ meew heÛÛeerme Je<e& heeBÛe ceen ceW Gæepeer keâes GheosMe efoÙee~

45-Skeâ meew heÛÛeerme Je<e&, heeBÛe ceen, Fkeäkeâerme efove keâer DeeÙeg ceW oeshenj oes yepekeâj meòeeF&me efceveš, leerme meskebâ[ hej ßeerke=â<Ce keâe ØeYeeme-#es$e (Jele&ceeve ceW iegpejele jepÙe) ceW mJeiee&jesn ngDee Deewj Gmeer kesâ yeeo ‘keâefueÙegie’ keâe ØeejcYe ngDee~

µ µ µ

µDeOÙeeÙe-leerve

------------

µßeerke=â<Ce DeJeleej

Ùeoe Ùeoe efn Oece&mÙe iueeefveYe&Jeefle Yeejle~

DeYÙeglLeeveceOece&mÙe leoelceeveb me=peecÙenced~~7~~

heefj$eeCeeÙe meeOetveeb efJeveeMeeÙe Ûe og<ke=âleeced~

Oece&mebmLeeheveeLee&Ùe mecYeJeeefce Ùegies Ùegies~~ 8~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-4, Mueeskeâ-7 Deewj 8)

ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ DeOÙeeÙe Ûeej ceW Mueeskeâ mebKÙee meele Deewj Dee" ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce Depeg&ve mes keânles nQ—‘ns YejleJebMeer! peye Yeer Deewj peneB Yeer Oece& keâe efJeveeMe DeLeJee heleve neslee nw Deewj DeOece& keâer ØeOeevelee nessves ueieleer nw, leye-leye ceQ DeJeleej ueslee ntB~ YekeäleeW keâe Gæej keâjves, og<šeW keâe efJeveeMe Ùee mebnej keâjves SJeb Oece& keâer efheâj mes mLeehevee keâjves kesâ efueS ceQ nj Ùegie ceW Øekeâš neslee ntB~’

ieerlee kesâ Gkeäle oesveeW MueeskeâeW mes mhe<š nw efkeâ peye-peye Oece& keâer neefve nesleer nw Deewj DeOece& yeÌ{lee nw, leye-lekeâ YeieJeeved efJe<Ceg DeJeleej ueskeâj Oejleer hej Deeles nQ Deewj Oece& keâer hegve: mLeehevee keâjles nQ~ ßeerke=â<Ce kesâ ™he ceW efJe<Ceg YeieJeeved ves ÉehejÙegie ceW Dehevee Dee"Jeeb DeJeleej efueÙee~ Ùen DeJeleej YeieJeeved efJe<Ceg ves JemegosJe Deewj osJekeâer keâer Dee"JeeR mevleeve kesâ ™he ceW efueÙee~ osJekeâer ceLegje kesâ jepee kebâme keâer yenve Leer~ kebâme yengle ner ›etâj Deewj DelÙeeÛeejer jepee Lee~ Gmeves DeekeâeMeJeeCeer megveer efkeâ osJekeâer kesâ Dee"JeW heg$e Éeje ner Jen ceeje peeSiee~ Fmemes yeÛeves kesâ efueS DelÙeeÛeejer jepee kebâme ves Deheveer yenve osJekeâer Deewj yenveesF& (peerpee) JemegosJe keâes ceLegje kesâ keâejeieej ceW [eue efoÙee~ ceLegje kesâ keâejeieej ceW ner Yeeoes ceeme kesâ ke=â<Cehe#e keâer De<"ceer keâes YeieJeeved efJe<Ceg ves ke=â<Ce kesâ ™he ceW osJekeâer kesâ ieYe& mes pevce efueÙee~ DelÙeeÛeejer kebâme kesâ [j mes JemegosJe ves Fme veJepeele yeeuekeâ keâes jele kesâ meceÙe ner Ùecegveeheej keâjekeâj ieeskegâue ceW vevo Deewj ÙeMeesoe kesâ heeme henBgÛee efoÙee~ vevo Deewj ÙeMeesoe ves ner ßeerke=â<Ce kesâ heeuekeâ ceelee-efhelee yevekeâj ieeskegâue ceW Gvekeâe ueeueve-heeueve efkeâÙee~ Skeâ keâneJele nw efkeâ hetle kesâ heeBJe heeueves ceW ner efoKeeF& os peeles nQ~ Dele: ßeerke=â<Ce Yeer heeueves mes ner Deheves Ûecelkeâej efoKeeves ueies~ yeeuÙeeJemLee ceW GvneWves Deveskeâ Ssmes Ûeecelkeâeefjkeâ keâeÙe& keâj efoKeeÙes, pees efkeâmeer meeceevÙe ceveg<Ùe kesâ efueS mecYeJe veneR Les~ Deheves pevce kesâ Ú"s efove ner kebâme Éeje Yespeer ieF& je#emeer hetlevee keâe JeOe keâj [euee~ Gmekesâ yeeo Mekeâšemegj, le=CeeJele& Deeefo je#emeeW keâe JeOe efkeâÙee~ yeeo ceW ßeerke=â<Ce ieeskegâue ÚesÌ[keâj vevoieeBJe Dee ieS~ JeneB Yeer GvneWves Deheveer Deveskeâ ueerueeSB efoKeeFË, efpeveceW ‘ieesÛeejCe-ueeruee’, ‘ieesJeOe&ve-ueeruee’, ‘jeme-ueeruee’ Deeefo ØecegKe nQ~ Fmekesâ yeeo ceLegje ceW Deheves ceecee DeLee&led ›etâj jepee kebâme keâe JeOe efkeâÙee Deewj Deheves veevee G«emesve keâes ceLegje keâer ieöer hej oesyeeje yew"eÙee~

Gmekesâ yeeo iegpejele kesâ meewje<š^ #es$e ceW Éeefjkeâe veiejer keâer mLeehevee keâer leLee JeneB Dehevee jepÙe mLeeefhele efkeâÙee~ heeC[JeeW keâer ceoo keâer Deewj efJeefYevve mebkeâšeW mes Gvekeâer j#ee keâer~ ceneYeejle kesâ Ùegæ ceW GvneWves Depeg&ve kesâ meejLeer keâer Yetefcekeâe efveYeeF& Deewj jCe#es$e ceW ner GvnW Ssmee MeeMJele GheosMe efoÙee, efpemes ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ kesâ ™he ceW peevee peelee nw~125 Je<e& keâer DeeÙeg ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Deheveer ueerueeDeeW keâes efJejece osles ngS Jeeheme mJeiee&jesnCe efkeâÙee~ Gvekesâ mJeiee&jesnCe kesâ yeeo ner keâefueÙegie keâe DeejcYe ceevee peelee nw~

µµµ

µDeOÙeeÙe-Ûeej

-------------

µßeerke=â<Ce kesâ DeodYegle Deewj jesÛekeâ leLÙe

mechetCe& DeJeleej kesâ ™he ceW he=LJeer hej DeevesJeeues YeieJeeved ßeerke=â<Ce osJeeW ceW meyemes megvoj Deewj Ûelegj ceeves peeles nQ~ ceesnkeâ cegmkeâeve kesâ mJeeceer ßeerke=â<Ce kesâ peerJeve keâer Deveskeâ yeeleW Devepeeveer Deewj jnmÙeceÙeer Yeer nQ~ DeeFS! peeveles nQ Gve leLÙeeW kesâ yeejs ceW—

1-YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ megØeefmeæ Ke[die keâe veece ‘vevokeâ’, ieoe keâe veece ‘keâewceesokeâer’ Deewj MebKe keâe veece ‘heebÛepevÙe’ Lee, pees iegueeyeer jbie keâe Lee~

2-YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ hejceOeece ieceve (mJeiee&jesnCe) kesâ meceÙe ve lees Gvekeâe Skeâ Yeer kesâMe (yeeue) me]hesâo Lee Deewj ve ner Gvekesâ Mejerj hej keâesF& Pegjea Leer~

3-YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ Oeveg<e keâe veece ‘Meejbie’ leLee cegKÙe DeeÙegæ Ûe›eâ keâe veece ‘megoMe&ve’ Lee~ Jen ueewefkeâkeâ, efoJÙeem$e leLee osJeem$e—leerveeW ner ™heeW ceW keâeÙe& keâj mekeâlee Lee~ Gmekeâer yejeyejer kesâ efJeOJebMekeâ kesâJeue oes ner Dem$e Deewj Les—‘heeMegheleem$e’ (efMeJe, ke=â<Ce Deewj Depeg&ve kesâ heeme Les) leLee ØemJeheem$e (efMeJe, JemegieCe, Yeer<ce Deewj ke=â<Ce kesâ heeme Les)~

4-YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer hejoeoer ‘ceeefj<ee’ leLee meewlesueer ceeB ‘jesefnCeer’ (yeuejece keâer ceeB) ‘veeie’ pevepeeefle keâer LeeR~

5-YeieJeeved ßeerke=â<Ce mes pesue ceW yeoueer ieF& ÙeMeesoe keâer heg$eer keâe veece ‘SkeâevebMee’ Lee, pees Deepe ‘efJebOÙeJeeefmeveer osJeer’ kesâ veece mes hetpeer peeleer nw~

6-YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer Øesefcekeâe ‘jeOee’ keâe JeCe&ve DeLeJee efpe›eâ ‘ceneYeejle’ leLee ‘YeeieJelehegjeCe’ ceW veneR nw~ Gvekeâe GuuesKe ‘yeÇÿeJewJele& hegjeCe’, ‘ieerle ieesefJevo’ Je ØeÛeefuele peveßegefleÙeeW ceW-ner jne nw~

7-pewve-hejcheje kesâ cegleeefyekeâ YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ ÛeÛesjs YeeF& ‘leerLeËkeâj vesefceveeLe’ Les, pees efnvot-hejcheje ceW ‘Ieesj Debefiejme’ kesâ veece mes Øeefmeæ nQ~

8-YeieJeeved ßeerke=â<Ce Deefvlece Je<eeX keâes ÚesÌ[keâj keâYeer Yeer Éeefjkeâe ceW Ún cenerves (6ceeme) mes DeefOekeâ veneR jns~

9-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Deheveer DeewheÛeeefjkeâ efMe#ee Gppewve kesâ ‘meeboerheveer Deeßece’ ceW cee$e kegâÚ cenerveeW ceW hetjer keâj ueer Leer~

10-Ssmee ceevee peelee nw efkeâ ‘Ieesj Debefiejme’ DeLee&led vesefceveeLe kesâ ÙeneB jnkeâj Yeer GvneWves meeOevee keâer Leer~

11-ØeÛeefuele DevegßegefleÙeeW kesâ Devegmeej YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ‘ceeMe&ue Deeš&’ keâe efJekeâeme yeÇpe-#es$e kesâ JeveeW ceW efkeâÙee Lee~ ‘[ebef[Ùee-jeme’ keâe DeejcYe Yeer YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ner efkeâÙee Lee~

12-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ‘keâueeefjhešdšt’ keâer veeRJe jKeer, pees yeeo ceW ‘yeesefOeOece&ve’ mes nesles ngS DeeOegefvekeâ ‘ceeMe&ue Deeš&’ ceW efJekeâefmele ngF&~ ‘keâueejerhešdšt’ keâe ØeLece DeeÛeeÙe& Yeer ßeerke=â<Ce keâes ner ceevee peelee nw~ Fmeer keâejCe ‘veejeÙeCeer-mesvee’ Yeejle keâer meyemes YeÙebkeâj Øenejkeâ-mesvee yeve ieF& Leer~

13-YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ jLe keâe veece ‘pew$e’ Lee Deewj Gvekesâ meejLeer keâe veece ‘oe®keâ/yeengkeâ’ Lee~ Gvekesâ IeesÌ[eW kesâ veece Les—MewJÙe, meg«eerJe, cesIeheg<he Deewj yeueenkeâ~

14-YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer lJeÛee keâe jbie ‘cesIeMÙeeceue’ Lee Deewj Gvekesâ Mejerj mes Skeâ ceeokeâ-ievOe efvekeâueleer Leer~

15-YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer ceebmehesefMeÙeeB ce=og jnleer LeeR hejvleg Ùegæ kesâ meceÙe Jes keâ"esj SJeb efJemle=le nes peeleer LeeR~ FmeefueS meeceevÙele: ueÌ[efkeâÙeeW kesâ meceeve efoKeeF& osvesJeeuee Gvekeâe ueeJeCÙeceÙe Mejerj Ùegæ kesâ meceÙe DelÙevle keâ"esj efoKeeF& osves ueielee Lee~ efyeukegâue Ssmes ner ue#eCe keâCe& Deewj õewheoer kesâ Mejerj ceW Yeer osKeves keâes efceueles Les~

16-pevemeeceevÙe ceW Ùen Yeüeefvle ]keâeÙece nw efkeâ Depeg&ve ner meJe&ßes‰ OevegOe&j Les, hejvleg JeemleJe ceW ßeerke=â<Ce Fme efJeOee ceW Yeer meJe&ßes<" Les~ Ùen yeele efmeæ ngF& ceõ jepekegâceejer ‘ue#ceCee’ kesâ mJeÙebJej ceW, efpemekeâer ØeefleÙeesefielee õewheoer mJeÙebJej kesâ ner pewmeer hejvleg Gmemes Yeer Deewj keâef"ve Leer~

17-jepekegâceejer ue#ceCee kesâ mJeÙebJej ceW keâCe& Deewj Depeg&ve oesveeW ner Demeheâue nes ieS Deewj leye ßeerke=â<Ce ves ue#Ùe JesOekeâj ue#ceCee keâer FÛÚe hetjer keâer, pees henues-mes ner GvnW Dehevee heefle mJeerkeâej keâj Ûegkeâer Leer~

18-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Deveskeâ DeefYeÙeeveeW Deewj ÙegæeW keâe mebÛeeueve efkeâÙee Lee, hejvleg FveceW-mes leerve meJee&efOekeâ YeÙebkeâj Les—(1)-ceneYeejle, (2)-pejemebOe Deewj keâeueÙeJeve kesâ efJe®æ, (3)-vejkeâemegj kesâ efJe®æ~

19-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves kesâJeue meesuen Je<e& keâer DeeÙeg ceW efJeMJeØeefmeæ ‘ÛeeCetj’ Deewj ‘cegef<škeâ’ pewmes ceuueeW keâe JeOe efkeâÙee~ ceLegje ceW og<š jpekeâ kesâ efmej keâes nLesueer kesâ Øenej mes ner keâeš efoÙee~

20-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Demece ceW yeeCeemegj mes Ùegæ kesâ meceÙe ‘ceensMJej pJej’ kesâ efJe®æ ‘Jew<CeJe-pJej’ keâe ØeÙeesie keâjkesâ efJeMJe keâe ØeLece ‘peerJeeCeg-Ùegæ’ efkeâÙee Lee~

21-YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ peerJeve keâe meyemes YeÙeevekeâ ÉvÉ-Ùegæ megYeõe keâer Øeefle%ee kesâ keâejCe Depeg&ve kesâ meeLe ngDee Lee, efpemeceW oesveeW ves ner Deheves-Deheves meyemes efJeveeMekeâ Mem$e ›eâceMe: ‘megoMe&ve-Ûe›eâ’ Deewj ‘heeMegheleem$e’ efvekeâeue efueÙes Les~ yeeo ceW osJeleeDeeW kesâ nmle#eshe mes oesveeW Meevle ngS~

22-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves oes veiejeW keâer mLeehevee keâer Leer—(1)-‘Éeefjkeâe’ (hetJe& ceW kegâMeeJeleer) Deewj (2)-heeC[Je-heg$eeW keâe menÙeesie keâjles ngS ‘FvõØemLe’ (hetJe& ceW Keeb[JeØemLe)~

23-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ kesâ ™he ceW DeOÙeeeflcekeâlee keâer Jew%eeefvekeâ JÙeeKÙee oer, pees ceeveJelee kesâ efueS DeeMee keâe meyemes yeÌ[e mevosMe Leer, nw Deewj meowJe jnsieer Yeer~

(24)-YeieJeeved ßeerke=â<Ce ogefveÙee kesâ henues Ssmes JÙeefkeäle Les, efpevneWves Ùegæ kesâ cewoeve ceW %eeve efoÙee Deewj Jen Yeer Ssmee %eeve efpeme hej ogefveÙee-Yej ceW npeejeW Yee<Ùe efueKes pee Ûegkesâ nQ Deewj ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ kesâ ™he ceW efceuee Ùen %eeve Deepe Yeer Øeemebefiekeâ nw~

(25)-ßeerke=â<Ce 14 efJeÅee Deewj 1 DeeOÙeeeflcekeâ leLee 64 meebmeeefjkeâ keâueeDeeW ceW heejbiele Les~ FmeefueS ØeYeg ßeerke=â<Ce peieled kesâ veeLe ‘peievveeLe’ Deewj peieled kesâ ieg® ‘peieodieg®’ keânueeles nQ~

(26)-yengle keâce ueesie Fme yeele keâes peeveles nQ efkeâ ßeerke=â<Ce ves osJekeâer kesâ Ún cejs ngS yeÛÛeeW keâes Yeer Jeeheme yegueeÙee Lee~ ßeerke=â<Ce ves osJekeâer-JemegosJe keâer ceguee]keâele Gvekesâ Ún ce=le yeÛÛeeW mes keâjJeeF& Leer~ Ùen Ún yeÛÛes efnjCekeâMÙehe kesâ heesles Les Deewj Skeâ Meehe mes peer jns Les~

(27)-YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer 16,008 heeflveÙeeB LeeR~ FveceW mes Dee" jeefveÙeeB—®efkeäceCeer, peecyeJevleer, melÙeYeecee, keâeefuevoer, efce$eefyevoe, melÙee, Yeõe Deewj ue#ceCee LeeR~ Fve Dee" jeefveÙeeW mes ßeerke=â<Ce kesâ 80 yeÛÛes Les~ meYeer Dee" jeefveÙeeW kesâ 10-10 heg$e Les~

(28)-ceevÙelee kesâ Devegmeej ‘vejkeâemegj’ veecekeâ je#eme ves 16000 keâvÙeeDeeW keâes efJeJeen keâjves kesâ efueS yeuehetJe&keâ yevoer yevee jKee Lee~ ßeerke=â<Ce ves vejkeâemegj keâe mebnej keâjkesâ Fve keâvÙeeDeeW keâes Gme DelÙeeÛeejer keâer ]kewâo mes cegkeäle keâjeÙee uesefkeâve meceepe Éeje mJeerkeâej ve efkeâS peeves kesâ [j mes Fve keâvÙeeDeeW ves Jeeheme Deheves Iej ve peeves keâe efveMÛeÙe efkeâÙee Deewj ßeerke=â<Ce keâes ner Dehevee heefle ceevekeâj Gvemes GvnW Deheveeves keâer ØeeLe&vee keâer~ neueeBefkeâ ßeerke=â<Ce ves henues lees Fmes Deveweflekeâ ceevekeâj Gvemes #eceehetJe&keâ Fvekeâej keâj efoÙee Lee~ uesefkeâve keâvÙeeDeeW kesâ yeej-yeej Dee«en Deewj ØeeLe&vee keâjves hej Gvekeâer menceefle hej ßeerke=â<Ce ves kesâJeue meebkesâeflekeâ efJeJeen efkeâÙee Lee~

(29)-ßeerke=â<Ce kesâ meeLe Yeues ner jeOeejeveer keâe veece ncesMee pegÌ[e jnlee nw uesefkeâve Ùen Yeer Skeâ melÙe nw efkeâ efkeâmeer Yeer Oece&«evLe ceW ‘jeOee’ keâe efpe›eâ lekeâ veneR nw~ ceneYeejle Ùee ßeerceodYeieJeodieerlee—oesveeW ceW-mes efkeâmeer Yeer Oece&«evLe ceW Gvekesâ veece keâe GuuesKe keâneR veneR efkeâÙee ieÙee nw~ peÙeosJe ves henueer yeej ‘jeOee’ keâe efpe›eâ efkeâÙee Lee Deewj Gmekesâ yeeo mes ner ke=â<Ce kesâ meeLe jeOee keâe veece pegÌ[e ngDee nQ~

(30)-õewheoer ÛeerjnjCe kesâ meceÙe Gmekeâer meeÌ[er ßeerke=â<Ce ves yeÌ{e oer Leer—Ùen yeele lees meyekeâes helee nw uesefkeâve Fmekesâ heerÚs keâer hetjer keâneveer yengle keâce ueesie ner peeveles nQ~ peye ßeerke=â<Ce ves Deheves megoMe&ve Ûe›eâ mes efMeMegheeue keâe JeOe efkeâÙee Lee, leye Gvekeâer Deheveer GBieueer Yeer LeesÌ[er keâš ieF& Leer~ Gme meceÙe õewheoer ves Deheveer meeÌ[er keâe heuuee heâeÌ[keâj ßeerke=â<Ce keâer GBieueer hej yeeBOe efoÙee Lee~ leye ßeerke=â<Ce ves Gmemes keâne Lee—‘õewheoer meceÙe Deeves hej ceQ legcnejs Skeâ-Skeâ metle keâe ]keâ]pe& Glee™Biee~’ Deewj Deheves Gmeer JeÛeve keâes hetje keâjves kesâ efueS ßeerke=â<Ce ves meeÌ[er yeÌ{ekeâj õewheoer keâer ueepe yeÛeeF& Leer~

µµµ

µDeOÙeeÙe-heeBÛe

------------

µßeerke=â<Ce keâer ceefncee

ßeerke=â<Ce keâer ceefncee keâe yeKeeve keâjvee meeceevÙe JÙeefkeäle kesâ JeMe keâer yeele veneR nw~ ÙeneB Ùen Yeer GuuesKe keâj osvee DelÙevle DeeJeMÙekeâ nw efkeâ YeieJeeved ßeerke=â<Ce Deewj ØeYeg ßeerjece oesveeW ner YeieJeeved efJe<Ceg kesâ DeJeleej nQ Deewj Fve oesveeW ™heeW ceW keâesF& Devlej Ùee efJeYeso veneR nw~ oesveeW keâer ner DeejeOevee Gme hejceefhelee keâer DeejeOevee nw, efpemekeâe Yeso heevee DeLeJee efpemekeâer ceefncee keâe mechetCe& yeKeeve keâjvee menpe veneR nw~ yeÌ[s-yeÌ[s $e+ef<e-cegefve, osJeef<e& lekeâ Fme mevoYe& ceW mJeÙeb keâes DemeceLe& ner heeles nQ~ ÛeBtefkeâ YeieJeeved keâer meYeer Ûeer]peW Devevle nQ DeLee&led YeieJeeved keâe veece, iegCe, ueeruee, MeeefkeäleÙeeB Deeefo-FlÙeeefo meye Devevle nQ, FmeefueS Deiej mJeÙeb YeieJeeved Yeer Deheves veece keâer ceefncee keâe ieeve keâjves yew"W lees Yeer ‘ke=â<Ce’ veece keâer ceefncee keâYeer hetjer veneR nesieer~ ßeerke=â<Ce veece keâer ceefncee pees yeÇÿeJewJele& hegjeCe, YeeieJele hegjeCe, he©e hegjeCe Deeefo «evLeeW ceW efceueleer nw, Jen kegâÚ Fme Øekeâej nw—

ke=âef<e®lke=â<šJeÛevees CeMÛe meodYeefkeäleJeeÛekeâ:~

DeMÛeeefhe oele=JeÛeve: ke=â<Ceb lesve efJeogyeg&Oee:~~ 32~~

ke=âef<eMÛe hejceevevos CeMÛe leöemÙekeâce&efCe~

leÙeesoe&lee Ûe Ùees osJemlesve ke=â<Ce: Øekeâerefle&le:~~ 33~~

(yeÇÿeJewJele& hegjeCe ßeerke=â<Ce pece KeC[ DeOÙeeÙe 111/32-33)

DeLee&led— ßeerjeOeepeer ‘ke=â<Ce’ veece keâer JÙeeKÙee keâjleer ngF& keânleer nQ efkeâ ‘ke=âef<e’ Glke=â<šJeeÛeer, ‘Ce’ meoYeefkeäleJeeÛekeâ Deewj ‘De’ oele=JeeÛekeâ nw; Fmeer keâejCe efJeÉeved ueesie GvnW ‘ke=â<Ce’ keânles nQ~ hejceevevo kesâ DeLe& ceW ‘ke=âef<e’ Deewj Gvekesâ oemÙekeâce& ceW ‘Ce’ keâe ØeÙeesie neslee nw~ Gve oesveeW kesâ oelee, pees osJelee nQ, GvnW ‘ke=â<Ce’ keâne peelee nw~

keâesefšpevceeefpe&les heehes ke=âef<e:keäuesMes Ûe Jele&les~

Yekeäleeveeb CeMÛe efveJee&Ces lesve ke=â<Ce: Øekeâerefle&le:~~34~~

menœeveecve: efoJÙeeveeb ef$ejeJe=òÙee ÛeÙelheâueced~

SkeâeJe=lÙee leg ke=â<CemÙe lelheâueb ueYeles vej:~~35~~

ke=â<Ceveecve: hejb veece ve Yetleb ve YeefJe<Ùeefle~

meJexYÙeMÛe hejb veece ke=â<Cesefle Jewefokeâe efJeog:~~36~~

ke=â<Ce ke=â<Ceesefle ns ieesefhe Ùemleb mcejefle efvelÙeMe:~

peueb efYeòJee ÙeLee he©eb vejkeâeogæsÛÛe me:~~37~~

(yeÇÿeJewJele& hegjeCe, ßeerke=â<Ce pevce KeC[, DeOÙeeÙe 111/34-37)

DeLee&led—(ßeerjeOeepeer keânleer nQ) YekeäleeW kesâ keâesefš-keâesefš pevceeW kesâ Deefpe&le heeheeW Deewj keäuesMeeW ceW ‘ke=âef<e’ keâe leLee Gvekesâ veeMe ceW ‘Ce’ keâe JÙeJenej neslee nw—Fmeer keâejCe Jes ‘ke=â<Ce’ keâns peeles nQ~ menœe efoJÙe veeceeW keâer leerve DeeJe=efòe keâjves mes pees heâue Øeehle neslee nw, Jen heâue ‘ke=â<Ce’ veece keâer Skeâ DeeJe=efòe (ßeerke=â<Ce keâe veece Skeâ yeej uesves mes ner) mes ner ceveg<Ùe keâes megueYe nes peelee nw~ JewefokeâeW keâe keâLeve nw efkeâ ‘ke=â<Ce’ veece mes yeÌ{keâj otmeje keâesF& veece ve ngDee nw, ve nesiee~ ‘ke=â<Ce’ veece meYeer veeceeW mes hejs nw~ ns ieesheer! pees ceveg<Ùe ‘ke=â<Ce-ke=â<Ce’ keânles ngS efvelÙe Gvekesâ veece keâe peehe keâjlee nw, Gvekeâe mcejCe keâjlee nw—Gmekeâe Gmeer Øekeâej vejkeâ (heehe-keâ<šeW) mes Gæej nes peelee nw, efpeme Øekeâej keâceue keâe hetâue otef<ele peue keâe Yesove keâjkesâ Thej efvekeâue Deelee nw~

ke=â<Cesefle ceÁueb veece ÙemÙe JeeefÛe ØeJele&les~

YemceerYeJeefvle meÅemleg ceneheelekeâkeâesšÙe:~~38~~

DeMJecesOe menœesYÙe: heâueb ke=â<CepehemÙe Ûe~

Jejb lesYÙe: hegvepe&vce veelees YekeälehegveYe&Je:~~39~~

meJex<eeceefhe Ùe%eeveeb ue#eeefCe Ûe ›eleeefve~

leerLe&mveeveeefve meJee&efCe leheebmÙeveMeveeefve Ûe~~40~~

Jesohee"menœeeefCe Øeeoef#eCÙeb YegJe: Meleced~

ke=â<CeveecepehemÙeemÙe keâueeb veen&efvle <es[Meerced~~41~~

(yeÇÿeJewJele& hegjeCe, ßeerke=â<Ce pevce KeCe[, DeOÙeeÙe-111/38-41)

DeLee&led—ßeerjeOee keânleer nQ efkeâ ‘ke=â<Ce’ Ssmee cebieue veece nw, efpemekeâer JeeCeer ceW Jele&ceeve jnlee nw, Gmekesâ peehe keâjves mes keâjesÌ[eW ceneheelekeâ legjvle ner Yemce nes peeles nQ~ ‘ke=â<Ce’ veece pehe keâe heâue menœeeW DeMJecesOe-Ùe%eeW kesâ heâue mes Yeer ßes<" nw, keäÙeeWefkeâ Gmemes (DeMJecesOe Ùe%e mes) hegvepe&vce keâer Øeeefhle nesleer nw; peyeefkeâ ßeerke=â<Ce keâe veece peheves mes Yekeäle DeeJeeieceve kesâ Ûekeäkeâj mes cegkeäle nes peelee nw~

mecemle Ùe%e, ueeKeeW ›ele, leerLe&mveeve, meYeer Øekeâej kesâ lehe, GheJeeme, menœeeW Jeso-hee", mewkeâÌ[eW yeej he=LJeer keâer Øeoef#eCee—Ùes meYeer Fme ‘ke=â<Ceveece’ pehe keâer meesuenJeeR keâuee keâer meceevelee veneR keâj mekeâles~

he©e-hegjeCe ceW ßeerke=â<Ce keâer ceefncee keâe iegCeieeve kegâÚ Ssmes efkeâÙee ieÙee nw—

leerLee&veeb Ûe hejb leerLeË ke=â<Ceveece cen<e&Ùe:~

leerLeeakegâJe&efvle peieleeR ie=nerleb ke=â<Ceveece Ùew:~~17~~

(he©e hegjeCe KeC[-3 (mJeie&KeC[) DeOÙeeÙe-50)

DeLee&led—(metlepeer keânles nQ)—efpevneWves ßeerke=â<Ce veece keâes DeheveeÙee nw, Jes he=LJeer keâes leerLe& yevee osles nQ~ FmeefueS, ßes<" cegefvepeve Fmemes yeÌ{keâj heeJeve Jemleg Deewj kegâÚ veneR ceeveles~ meejebMe Ùen nw efkeâ efpevneWves ‘ke=â<Ce’ veece keâes Dehevee efueÙee (pewmes ceerje Deeefo), Jes ßes<" %eeveer ‘nefj-Yeefkeäle’ ner ceeBieles nQ, keäÙeeWefkeâ nefj-Yeefkeäle mes yeÌ{keâj Deewj keâesF& Jemleg nw ner veneR~ Fme yeele keâes efmeæ keâjves kesâ efueS ÙeneB ‘ßeerjeceÛeefjleceeveme’ kesâ Skeâ Je=leevle keâe GuuesKe keâjvee DeeJeMÙekeâ nw, efpemeceW Skeâ yeej YeieJeeved jece ves keâekeâYegmegb[er mes keâne—

keâekeâYemegb[er ceebieg yej Deefle Øemevve ceesefn peeefve~

Deefveceeefokeâ efmeefOe Dehej efjefOe ceesÛÚ mekeâue megKe Keeefve~~

iÙeeve efyeyeskeâ efyejefle efyeiÙeevee~ cegefve ogue&Ye iegve pes peie veevee~~

Deepeg osGB meye mebmeÙe veeefnb~ ceebieg pees leesefn YeeJe ceve ceeneR~~

(ßeerjeceÛeefjleceeveme, GòejkeâeC[)

DeLee&led—(ßeerjece ves keâekeâYegmegb[er mes keâne) ‘ns keâekeâYegmegb[er! let cegPes DelÙevle Øemevve peevekeâj Jej ceeBie ues~ DeefCecee Deeefo De<š efmeefæÙeeB, otmejer $e+efæÙeeB leLee mechetCe& megKeeW keâer Keeve cees#e, %eeve, efJeJeskeâ, JewjeiÙe, efJe%eeve (leòJe%eeve), Deewj Jes Deveskeâ iegCe pees peieled ceW cegefveÙeeW kesâ efueS Yeer ogue&Ye nQ, Ùes meye ceQ Deepe legPes oBtiee, FmeceW keâesF& Mebkeâe Ùee mevosn veneR nw~ pees lesjs ceve YeeJes, let Deepe cegPemes Jen ceeBie ues~’ hejleg keâekeâYegmegb[er ves Ghejeskeäle Ûeer]peeW ceW-mes kegâÚ Yeer veneR ceeBiee~ Jes meesÛeves ueies efkeâ ØeYeg jece ves meye megKeeW keâes ossves keâer yeele keâner nw, Ùen lees melÙe nw, hej Deheveer Yeefkeäle osves keâer yeele veneR keâner~ Yeefkeäle mes jefnle meye iegCe Deewj meye megKe Jewmes ner (heâerkesâ) nQ, pewmes vecekeâ kesâ efyevee veevee Øekeâej kesâ JÙebpeve Ùeeveer KeeÅe-heoeLe&~ Yepeve mes jefnle megKe efkeâme keâece kesâ? leye keâekeâYegmegb[er ves keâne velcemlekeâ nesles ngS efveJesove efkeâÙee—

Deefyejue Yeieefle efyemegæ leJe ßegefle hegjeve pees ieeJe~

pesefn Keespele peesieerme cegefve ØeYeg Øemeeo keâesG heeJe~~

Yeiele keâuhele™ Øevele efnle ke=âhee efmebOeg megKeOeece~

meesF& efvepe Yeieefle ceesefn ØeYeg osng oÙee keâefj jece~~

(ßeerjeceÛeefjleceeveme, GòejkeâeC[)

DeLee&led—(keâekeâYegmebg[er ves velcemlekeâ nesles ngS ßeerjece mes keâne)—Deehekeâer efpeme DeefJejue (ØeieeÌ{) SJeb efJeMegæ (DevevÙe efve<keâece) Yeefkeäle keâes ßegefle Deewj hegjeCe ieeles nQ, efpemes ÙeesieerMJej-cegefve Keespeles nQ Deewj ØeYeg keâer ke=âhee mes keâesF& efJejuee ner efpemes heeves ceW meheâue nes heelee nw, ns YekeäleeW kesâ keâuheJe=#e (meyekesâ ceve keâer cegjeo hetjer keâjves Jeeues, meyekeâes FefÛÚle heâue osves Jeeues)! ns MejCeeiele kesâ efnlekeâejer! ns ke=âheemeeiej! ns megKeOeeve ßeerjecepeer! oÙee keâjkesâ cegPes Deheveer Jener Yeefkeäle oerefpeS~ DeleSJe YeieJeeved keâer Yeefkeäle ner meyemes ßes<" nw~

ØeeÙeefMÛeòeeefve meJee&efCe lehe: keâcee&lcekeâefve Jew~

Ùeeefve les<eeceMes<eeCee ke=â<CeevegmcejCeb hejced~~13~~

(he©e hegjeCe KeC[-6, GòejkeâeC[ DeOÙeeÙe-72)

DeLee&led—(yeÇÿeepeer osJeeef<e& veejo mes keânles nQ) ns veejo! lehemÙee kesâ ™he ceW efkeâÙee peevesJeeuee pees mechetCe& ØeeÙeefMÛele nw, Gve meyekeâer Dehes#ee ßeerke=â<Ce keâe efvejvlej mcejCe keâjvee ner ßes<" nw~

keâuesoex<eefveOes jepevveefmle ¢eskeâes ceneviegCe:~

keâerle&veeosJe ke=â<CemÙe cegkeälemeÁ: hejb ›epesled~~

(YeeieJele 12-3-51)

DeLee&led— ns hejeref#ele! ÙetB lees keâefueÙegie oes<eesb Deewj heeheeW keâe YeC[ej nw, yegjeFÙeeW keâe ]Ke]peevee nw hejvleg FmeceW Skeâ yengle yeÌ[e iegCe Yeer nw Deewj Jen iegCe Ùener nw efkeâ keâefueÙegie ceW kesâJeue YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ mebkeâerle&ve keâjves cee$e mes ner meejer DeemeefkeäleÙeeB (DevegjefkeäleÙeeB, efuehleleeSB) Útš peeleer nQ Deewj hejceelcee keâer Øeeefhle nes peeleer nw~

meveeleve Oece& kesâ ueieYeie meYeer «evLeeW-Meem$eeW ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer ceefncee keâe GuuesKe efceuelee nw~ mkeâvo hegjeCe Deewj yeÇÿeeC[ hegjeCe ceW ßeerke=â<Ce keâer ceefncee keâe JeCe&ve kegâÚ Fme Øekeâej efceuelee nw—

ieesefJeboceeOeJecegkegbâo njscegjejs MebYees efMeJesMe MeefMeMesKej MetueheeCes~

oeceesojeÛÙegle peveeo&ve JeemegosJe lÙeepÙee YešeÙe Fefle mebleleceecevebefle~~99~~

(mkeâvo hegjeCe KeC[-4 (keâeMeerKeC[) DeOÙeeÙe-8)

DeLee&led— (veece-ceefncee kesâ meoYe& ceW Ùecejepe Deheves otleeW keâes DeeosMe Deewj efveoxMe osles ngS keânles nQ)—pees ueesie DeLeJee Yekeäle ieesefJevo, ceeOeJe, cegkegâvo, njs, cegjejs, MecYees, efMeJe, F&Meeve, ÛevõMesKej, MetueheeefCe, oeceesoj, DeÛÙegle, peveeo&ve, JeemegosJe—Fve veeceeW keâe meoe GÛÛeejCe Deewj mcejCe keâjles nQ, cesjs efØeÙe otlees! Gve ueesieeW (YekeäleeW) keâes legce otj mes ner lÙeeie osvee DeLee&led Gvekeâes keâ<š cele osvee~

hegjeCeeW ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ veece keâer Deheej ceefncee nw leLee Deveskeâ mLeeveeW hej ‘ke=â<Ce’ veece keâe ØescehetJe&keâ ceve mes pehe Ùee keâerle&ve keâjves keâe GuuesKe Yeer efkeâÙee ieÙee nw~

ceneYeejle Yeer<ce heJe& ceW ‘Yeer<ceJeOe heJe&’ kesâ Devleie&le 67JeW DeOÙeeÙe ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer ceefncee keâe JeCe&ve kegâÚ Fme Øekeâej ngDee nw—

mebpeÙe keânles nQ—Yeejle! Yeer<ce Éeje veejeÙeCeeJeleej ßeerke=â<Ce SJeb vejeJeleej Depeg&ve keâer ceefncee keâe Øeefleheeove keâjves kesâ heMÛeeled ogÙeexOeve ves Yeer<ce mes hetÚe—‘efheleecen! JeemegosJe ßeerke=â<Ce keâes mechetCe& ueeskeâeW ceW ceneved yeleeÙee peelee nw, Dele: ceQ Gvekeâer Glheefòe Deewj efmLeefle kesâ efJe<eÙe ceW peevevee Ûeenlee ntB~’

ogÙeexOeve keâer Glmegkeâlee keâes Meevle keâjs kesâ efueS efheleecen Yeer<ce keânles nQ—‘Yejleßes<"! JemegosJevevove ßeerke=â<Ce JeemleJe ceW ceneved nQ~ Jes mechetCe& osJeleeDeeW kesâ Yeer osJelee nQ~ keâceueveÙeve ßeerke=â<Ce mes yeÌ{keâj otmeje keâesF& veneR nw~’

ceeke&âC[sÙepeer YeieJeeved ieesefJevo kesâ efJe<eÙe ceW DelÙevle melÙe yeeleW keânles nQ~ Jes YeieJeeved ner meJe&YetleceÙe nQ Deewj Jes ner meyekesâ DeelcemJe™he cenelcee heg®<eesòece nQ~ me=ef<š kesâ DeejcYe ceW FvneR hejceelcee ves peue, JeeÙeg Deewj lespe (Fve leerveeW YetleeW) leLee mechetCe& ØeeefCeÙeeW keâer me=ef<š keâer Leer~ mechetCe& ueeskeâeW kesâ F&MJej Fve YeieJeeved ßeernefj ves he=LJeer-osJeer keâer me=ef<š keâjkesâ peue ceW MeÙeve efkeâÙee~ Jes cenelcee heg®<eesòece meJe&lespeesceÙe osJelee Ùeesie-Meefkeäle mes Gme peue ceW meesS~ Gve DeÛÙegle Ùeeveer DeefJeveeMeer ves Deheves cegKe mes Deefive keâer, ØeeCe mes JeeÙeg keâer leLee ceve mes mejmJeleer-osJeer Deewj JesoeW keâer jÛevee keâer~ FvneWves ner meie& (me=ef<š, mebmeej) kesâ DeejcYe ceW mechetCe& ueeskeâeW leLee $e+ef<eÙeeW-meefnle osJeleeDeeW keâer Yeer jÛevee keâer Leer~ Ùes ner ØeueÙe kesâ DeefOe<"eve Deewj ce=lÙegmJe™he nQ~ Øepee keâer Glheefòe Deewj efJeveeMe FvneR mes nesles nQ~ Ùes Oece&Me, Jejoelee, mechetCe& keâeceveeDeeW keâes hetCe& keâjvesJeeues leLee Oece&mJe™he nQ~ Ùes ner keâlee&, keâeÙe&, DeeefoosJe leLee mJeÙeb meJe&-meceLe& nQ~ Yetle, YeefJe<Ùe Deewj Jele&ceeve— Fve leerveeW keâeueeW keâer me=ef<š Yeer hetJe& keâeue ceW FvneR kesâ Éeje ngF& nw~ Fve peveeo&ve ves ner oesveeW mebOÙeeDeeW, omeeW efoMeeDeeW, DeekeâeMe leLee efveÙeceeW keâer jÛevee keâer nw~ cenelcee DeefJeveeMeer ØeYeg ieesefJevo ves ner $e+ef<eÙeeW Deewj lehemÙeeDeeW keâer jÛevee keâer nw~

peielœe<še (peieled keâer me=ef<š keâjves Jeeues) Øepeeheefle keâes Yeer GvneWves ner Glhevve efkeâÙee nw~ Gve hetCe&lece hejceelcee ‘ßeerke=â<Ce’ ves henues mechetCe& YetleeW kesâ De«epe ‘mebkeâ<e&Ce’ keâes Øekeâš efkeâÙee, Gvemes meveeleve osJeeefOeosJe veejeÙeCe keâe ØeeogYee&Je ngDee~ veejeÙeCe keâer veeefYe mes ‘keâceue’ Øekeâš ngDee~ mechetCe& peieled keâer Glheefòe kesâ mLeeveYetle Gme keâceue mes efheleecen yeÇÿeepeer Glhevve ngS Deewj yeÇÿeepeer mes Ùes meejer ØepeeSB Glhevve ngF& nQ~ pees mechetCe& YetleeW keâes leLee heJe&leeW-meefnle Fme he=LJeer keâes OeejCe keâjles nQ, efpevnW efJeMJe™heer ‘DevevleosJe’ leLee ‘Mes<e’ keâne ieÙee nw, GvnW Yeer Gve hejceelcee Ùeeveer ßeernefj ves ner Glhevve efkeâÙee nw~ yeÇeÿeCe ueesie ‘OÙeeve-Ùeesie’ kesâ Éeje FvneR hejced lespemJeer ‘JeemegosJe’ keâe %eeve Øeehle keâjles nQ~ peueMeeÙeer veejeÙeCe kesâ keâeve kesâ cewue mes ceneved Demegj ‘ceOeg’ keâe Øeeke⚟e ngDee Lee~ Jen ceOeg yeÌ[s-ner G«e mJeYeeJe keâe leLee ›etâj-keâcee& Lee~ Gmeves yeÇÿeepeer keâe meceeoj keâjles ngS DelÙeble YeÙebkeâj ‘yegefæ’ keâe DeeßeÙe efueÙee Lee~ YeieJeeved heg®<eesòece ves ceOeg keâes ceej [euee Lee~’

‘leele! ceOeg keâe JeOe keâjves kesâ keâejCe ner osJelee, oeveJe, ceveg<Ùe leLee $e+ef<eieCe ßeerpeveeo&ve keâes ‘ceOegmetove’ keânles nQ~ Jes ner YeieJeeved meceÙe-meceÙe hej Jejen, ve=efmebn Deewj Jeeceve kesâ ™he ceW Øekeâš ngS nQ~ Ùes ßeernefj ner mecemle ØeeefCeÙeeW kesâ efhelee Deewj ceelee nQ~ Fve keâceueveÙeve YeieJeeved mes yeÌ{keâj otmeje keâesF& leòJe ve ngDee nw, ve ner nesiee~’

‘jepeved! FvneWves Deheves cegKe mes yeÇeÿeCeeW, oesveeW YegpeeDeeW mes #eef$eÙeeW, pebIee mes JewMÙeeW Deewj ÛejCeeW mes MetõeW keâes Glhevve efkeâÙee nw~ pees ceveg<Ùe lehemÙee ceW lelhej neskeâj mebÙece-efveÙece keâe heeueve keâjles ngS DeceeJemÙee Deewj hetefCe&cee keâes mecemle osnOeeefjÙeeW kesâ DeeßeÙe, yeÇÿe SJeb ÙeesiemJe™he YeieJeeved kesâMeJe keâer DeejeOevee keâjlee nw, Jen hejce-heo keâes Øeehle keâj ueslee nw~’

‘vejsMJej! mechetCe& ueeskeâeW kesâ efheleecen YeieJeeved ßeerke=â<Ce hejce-lespe nQ, cegefvepeve FvnW ‘ù<eerkesâMe’ keânles nQ~ Fme Øekeâej Fve YeieJeeved ieesefJevo keâes legce DeeÛeeÙe&, efhelee Deewj ieg® mecePees~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce efpevekesâ Thej Øemevve nes peeSB, Jen De#eÙe-ueeskeâeW hej efJepeÙe hee peelee nw~ pees ceveg<Ùe YeÙe kesâ meceÙe YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer MejCe ueslee nw Deewj meJe&oe Fvekeâer mlegefle keâjlee nw, Jen megKeer SJeb keâuÙeeCe keâe Yeeieer neslee nw~ pees ceeveJe YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer MejCe uesles nQ, Jes keâYeer ceesn ceW veneR heÌ[les~ peveeo&ve ceneved YeÙe mes efveceive YeieJeeved Gve ceveg<ÙeeW keâer meoe j#ee keâjles nQ~’

‘YejleJebMeer vejsMe! Fme yeele keâes DeÛÚer Øekeâej mecePekeâj ner Oece&jepe ÙegefOeef‰j ves mechetCe& ùoÙe mes ÙeesieeW kesâ mJeeceer, meJe&meceLe&, peieoerMJej SJeb cenelcee YeieJeeved kesâMeJe keâer MejCe ueer nw~’

µµµ

µDeOÙeeÙe-Ún

------------

µJesoeW ceW ßeerke=â<Ce

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ieerlee ceW keâne nw efkeâ JesoeW ceW ceQ ‘meeceJeso’ ntB~ Deye meJeeue Ùen G"lee nw efkeâ ÛeejeW JesoeW ceW-mes ßeerke=â<Ce ves mJeÙeb keâes ‘meeceJeso’ ner keäÙeeW yeleeÙee? Fmeer Jeso keâes Flevee cenòJe keäÙeeW efoÙee YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves? Fmekeâe Gòej leueeMeves kesâ efueS nceW ßeerceodYeieJeodieerlee keâer MejCe ceW ner peevee heÌ[siee~

Jesoeveeb meeceJesoesÓefmce osJeeveeceefmce JeemeJe:~

FefvõÙeeCeeb ceveMÛeeefmce Yetleeveeceefmce Ûeslevee~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-omeJeeb, Mueeskeâ-22)

ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ omeJeW DeOÙeeÙe kesâ 22JeW Mueeskeâ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce Deheveer efJeYetefleÙeeW keâe JeCe&ve keâjles ngS keânles nQ—‘ceQ JesoeW ceW ‘meeceJeso’ ntB, osJeeW ceW mJeie& keâe jepee ‘Fvõ’ ntB, FefvõÙeeW ceW ceve ntB Deewj YetleØeeefCeÙeeW keâer Ûeslevee DeLee&led peerJeve-Meefkeäle ntB~’

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ÛeejeW JesoeW ceW-mes meeceJeso keâes ner Deheveer efJeYetefle keäÙeeW yeveeÙee, Fmekeâe keâejCe Ùen nw efkeâ $e+iJeso, ÙepegJexo, meeceJeso Deewj DeLeJeJexo—Fve ÛeejeW JesoeW ceW-mes ‘meeceJeso’ ceW hejceelcee keâer DelÙevle ceOegj SJeb mebieerleceÙe megvoj mlegefleÙeeB oer ieF& nQ, FmeefueS JesoeW ceW ‘meeceJeso’ keâer ØeOeevelee nw~ Ssmee Yeer keâne peelee nw efkeâ henues Skeâ ner Jeso Lee Deewj meYeer ueesie Gme mechetCe&-Jeso keâes «enCe keâjves keâer meeceLÙe& jKeles Les efkeâvleg Oeerjs-Oeerjs ceveg<Ùe keâer cesOeeMeefkeäle (ÙeeooeMle) keâce nesleer Ûeueer ieF&~ ueesie Gme mechetCe& Jeso keâe DeOÙeÙeve keâjves Deewj Gmes mcejCe jKe heeves ceW mJeÙeb keâes DemeceLe& heeves ueies~ leye ‘ke=â<CeÉwheeÙeve JÙeemepeer’ ves ueesieeW kesâ keâuÙeeCe kesâ efueS Jeso keâe efJeYeepeve keâjkesâ Deheves Ûeej efMe<ÙeeW—hewue, JewMecheeÙeve, pewefceveer Deewj megcevleg keâes Fmekeâe Deueie-Deueie GheosMe efkeâÙee~ ‘meeceJeso’ keâer hejcheje JÙeemepeer kesâ efMe<Ùe pewefceveer mes Meg™ nesleer nw~

‘meece’ keâe DeLe& nw—‘ieeve’ Ùee ‘mebieerle’~ meeceJeso keâer $e+ÛeeDeeW keâe mJej-meefnle ieeÙeve neslee nw~ meeceJeso ceW ner mebieerleMeem$e keâe ØeeogYee&Je ceevee peelee nw~ yeÇÿee ves ‘meeceJeso’ mes ner ieerleeW keâe meb«en efkeâÙee~ mebieerle jlveekeâj kesâ jÛeefÙelee ‘Meejbie osJe’ mebieerle keâe GhepeerJÙe (efpemekesâ menejs peerJeve Ûeuelee nw) «evLe ‘meeceosJe’ keâes ceevee nw~ Yejlecegefve ves Yeer keâne nw—‘meeceosJe mes ner ieerle keâer Glheefòe ngF& nw~’

hetCee&Jeleej ÛeeQme" keâueeDeeW mes Ùegkeäle ßeerke=â<Ce lees ieeÙeve-Jeeove Deewj ve=lÙe kesâ ‘Deeefo-ieg®’ Les~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ jeme ceW ieeÙeve-Jeeove Deewj ve=lÙe keâe DeodYegle mecevJeÙe nw~ Gme hej Gvekeâe ‘vešJej-Jes<e’ Deewj Deveghece meewvoÙe&! ßeerke=â<Ce keâer JebMeer meeOeejCe yeeBmegjer keâer lejn keâesF& peÌ[-yeeBme keâe yevee yeepee-cee$e veneR nw~ JebMeer-OJeefve DeLee&led ßeerke=â<Ce kesâ Dee£eve-Ùev$e keâer OJeefve lees peÌ[ neskeâj Yeer Ûesleve keâe efÛeòe-njCe keâjves keâer meeceLÙe& jKeleer nw~

meeceJeso ceW heÅe ™he ceW $e+iJeso kesâ cev$e, ieÅe ™he ceW ÙepegJexo kesâ cev$e Deewj ieerle ™he ceW leerve Øekeâej kesâ cev$e nQ~ leerveeW Øekeâej kesâ cev$e meeceJeso ceW nesves kesâ keâejCe Ùen DelÙeefOekeâ JÙeehekeâ SJeb cenòJehetCe& Jeso nw, FmeerefueS JesCegefØeÙe, iegCeeW keâes «enCe keâjves Jeeues Deewj yeÇeÿeCe-efØeÙe ke=â<Ce ves mJeÙeb Deheves Deehekeâes ‘mee#eeled meeceJeso’ yeleeÙee nw~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe DeJeleej Yeer Øesce, ceeOegÙe& Deewj Deevevo keâe DeJeleej nw~ ‘hegef<šceeie&’ kesâ ØeJele&keâ ‘ßeerceÉuueYeeÛeeÙe&peer’ ves Deheves ‘ceOegje<škeâ’ ceW ßeerke=â<Ce kesâ ieeÙeve, Jeeove Deewj ve=lÙe keâes he=LJeer hej meyemes DeefOekeâ ceOegj yeleueeÙee nw—

JesCegce&Oegjes jsCegce&Oegj: heeefCece&Oegj: heeoew ceOegjew~

ve=lÙeb ceOegjb mebKÙeb ceOegjb ceOegjeefOehelesjefKeueb ceOegjced~~3~~

ieerleb ceOegjb heerleb ceOegjb Yegkeäleb ceOegjb meghleb ceOegjced~

™heb ceOegjb efleuekebâ ceOegjb ceOegjeefOehelesjefKeueb ceOegjced~~4~~

(ceOegje<škeâ, Mueeskeâ 3 Deewj 4)

Deehekeâer yeeBmegjer ceOegj nw, Deehekesâ ueieeÙes ngS heg<he ceOegj nQ, Deehekesâ neLe (keâjkeâceue) ceOegj nQ, Deehekesâ ÛejCe ceOegj nQ, Deehekeâe ve=lÙe ceOegj nw, Deehekeâer efce$elee ceOegj nw, ceOegjlee kesâ F&Me ns ßeerke=â<Ce! Deehekeâe meye-kegâÚ ceOegj nw~~3~~

Deehekesâ ieerle ceOegj nQ, Deehekeâe heeve (hesÙe heervee) ceOegj nw, Deehekeâe Yeespeve ceOegj nw, Deehekeâe MeÙeve ceOegj nw, Deehekeâe ™he ceOegj nw, Deehekeâe šerkeâe (ceeLes keâe efleuekeâ) ceOegj nw, ceOegjlee kesâ F&Me ns ßeerke=â<Ce! Deehekeâe meye-kegâÚ ceOegj nw~~4~~

meejebMe Ùen nw efkeâ ÛeejeW JesoeW ceW ‘meeceJeso’ ceW ner ieeÙeve-Jeeove Deewj ve=lÙe keâueeDeeW keâer DeefYeJÙeefkeäleÙeeB nQ, pees DeevevooeÙeer Deewj peerJeve ceW ceOegjlee ueevesJeeueer nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce Yeer Deheves yeeBmegjer-Jeeove Deewj jeme (ve=lÙe) mes ceOegjlee Deewj Deevevo keâe ner mevosMe osles jns nQ~

µ µ µ

µDeOÙeeÙe-meele

--------------

µheerheue kesâ ceeOÙece mes ßeerke=â<Ce keâe mevosMe

efnvot-Oece& ceW heerheue keâe Skeâ efJeMes<e cenòJe nw~ efkeâmeer Yeer Oeeefce&keâ keâeÙe&, Ùe%e FlÙeeefo ceW heerheue kesâ Je=#e keâe Deueie ner cenòJe nw~ heerheue kesâ hesÌ[ keâe Oeeefce&keâ cenòJe nesves kesâ meeLe-meeLe Deew<eefOeÙe cenòJe Yeer nw~ Fmekesâ ØeÙeesie/GheÙeesie mes Deveskeâ Øekeâej keâer peÌ[er-yetefšÙeeB yeveeF& peeleer nQ, pees efJeefYevve jesieeW keâes otj keâjves ceW meneÙekeâ nesleer nQ~ Oeeefce&keâ keâeÙeeX ceW nce heerheue keâes Flevee cenòJe keäÙeeW osles nQ, Fmekesâ Yeer Deveskeâ keâejCe nQ~

cetue: efJe<Ceg: efmLeefle efvelÙeb mkeâvOes kesâMeJe SJe Ûe~

veejeÙeCemleg MeeKeemeg he$es<eg YeieJeeved nefj~~

heâuesÓÛÙeglees ve mevosn: meJe&osJew: meceefvJele~

me SJe efJe<Cegõg&ce SJe cetleex cenelceefYe: mesJeeflehegCÙecetue~~

ÙemÙeeßeÙe: heehemenm$envle: YeJesvve=Ceeb keâeceogIees iegCee{Ÿe:~~

(mkeâvo hegjeCe)

Oeeefce&keâ «evLe ‘mkeâvohegjeCe’ ceW Yeer ‘heerheue’ Je=#e keâe GuuesKe efceuelee nw, efpemeceW Fmes YeieJeeved efJe<Ceg keâe mechetCe& peerJevle ceevee ieÙee nw~ FmeceW yeleeÙee ieÙee nw efkeâ heerheue-Je=#e kesâ cetue ceW YeieJeeved efJe<Ceg keâe Jeeme neslee nw, Gmekesâ leves ceW ßeerke=â<Ce keâe Je MeeKeeDeeW ceW mJeÙeb veejeÙeCe yemeles nQ~ Fmekesâ DeueeJee heerheue kesâ heòeeW ceW ßeernefj Je heâueeW ceW meYeer osJeer-osJeleeDeeW keâe Jeeme neslee nw~

Fme Je=#e keâer cenòee keâe GuuesKe keâjles ngS YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves mJeÙeb Depeg&ve mes keâne nw, ‘ns Depeg&ve! Je=#eeW ceW ceQ heerheue ntB~’ ØeMve Ùen G"lee nw efkeâ GvneWves mJeÙeb keâes ‘heerheue’ ner keäÙeeW efueKee nw, efkeâmeer DevÙe Je=#e keâe veece keäÙeeW veneR efueÙee? ojDemeue, YeieJeeved ßeerke=â<Ce heerheue kesâ Je=#e keâes ceeOÙece yeveekeâj pevemeeceevÙe keâes Skeâ cenòJehetCe& mevosMe osvee Ûeenles nQ, efpemes leefvekeâ OÙeeve osves mes Deemeeveer mes mecePee pee mekeâlee nw~

DeMJelLe: meJe&Je=#eeCeeb osJe<eeaCeeb Ûe veejo:~

ievOeJee&Ceeb efÛe$ejLe: efmeæeveeb keâefheuees cegefve:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-10, Mueeskeâ-26)

DeLee&led—ceQ mecemle Je=#eeW ceW DeMJelLe Ùeeveer ‘heerheue’ keâe Je=#e nBt Deewj osJeef<e&ÙeeW ceW ‘veejo’ ntB~ ceQ ievOeJeeX ceW ‘efÛe$ejLe’ ntB Deewj efmeæ heg®<eeW ceW keâefheue cegefve ntB~

Gkeäle Mueeskeâ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves mJeÙeb keâes ‘heerheue’ kesâ Je=#e kesâ meceeve ner yeleeÙee nw~ FmeefueS Fme Je=#e keâes Oeeefce&keâ #es$e ceW ‘ßes<"osJe Je=#e’ keâer heoJeer efceueer Deewj Fmekeâe efJeefOeJeled hetpeve DeejcYe ngDee~ ‘he©e hegjeCe’ kesâ Devegmeej ‘heerheue kesâ Je=#e keâes ØeCeece keâjkesâ Gmekeâer heefj›eâcee keâjves mes ceveg<Ùe keâer DeeÙeg uecyeer nesleer nw Deewj pees JÙeefkeäle heerheue kesâ Je=#e keâes peue Deefhe&le keâjlee nw, Jen Deheves meYeer heeheeW mes cegkeäle neskeâj mJeie& keâer Deesj ieceve keâjlee nw~ he©e hegjeCe kesâ Devegmeej heerheue keâe Je=#e ‘YeieJeeved efJe<Ceg’ keâe ™he nw~’ ceevÙelee Ùen Yeer nw efkeâ meesceJeleer DeceeJemÙee kesâ efove heerheue kesâ Je=#e ceW mee#eeled YeieJeeved efJe<Ceg Deewj ue#ceerpeer keâe Jeeme neslee nw~

Ùen meye lees jne heerheue keâer cenòee keâe yeKeeve Ùee efheâj Gmekeâer hetpee-DeÛe&vee DeLeJee mesJee-megßeg<ee mes efceuevesJeeuee ueeYe uesefkeâve YeieJeeved ßeerke=â<Ce heerheue kesâ Fme Je=#e kesâ ceeOÙece mes pees mevosMe osvee Ûeenles nQ, Jen lees DeYeer lekeâ DeeÙee ner veneR~ DeeFS! Deye Gme mevosMe keâes Yeer mecePeves keâe ØeÙeeme keâjles nQ—

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ceeveJe keâes Ùen mevosMe osles nQ efkeâ

‘ns ceveg<Ùe! legce meye ceW heerheue kesâ Je=#e kesâ meceeve

ner efpepeerefJe<ee nesveer ÛeeefnS~ efkeâmeer Skeâ mLeeve keâes

hekeâÌ[keâj cele yew"es! peneB Yeer mecYeeJevee nes, pewmeer

Yeer heefjefmLeefle nes—-legcnejs Devoj peerves keâer Ûeen yeveer

jnveer ÛeeefnS~ legcnejer peÌ[W keâneR Yeer hetâš

mekeâleer nQ, mJeÙeb keâes Ssmee yeveeDees~’

heerheue keâes osJeleeDeeW Éeje Flevee ceeve-mecceeve Deewj cenòee osves keâe keâejCe Ùen nw efkeâ heerheue ceW DeodYegle efpepeerefJe<ee (peerves keâer Ûeen) keâe iegCe nw~ Deehe Gmes GKeeÌ[keâj heWâkeâ oerefpeS, Jen peneB heWâkeâe ieÙee nw JeneR hej efheâj mes Gie DeeSiee~ efcešdšer lees efcešdšer Jen helLej hej Yeer Gie Deelee nw~ Iej keâer oerJeejeW keâes leesÌ[keâj Gie Deelee nw~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ceeveJe keâes Ùen mevosMe osles nQ efkeâ ‘ns ceveg<Ùe! legce meye ceW heerheue kesâ Je=#e kesâ meceeve ner efpepeerefJe<ee nesveer ÛeeefnS~ efkeâmeer Skeâ mLeeve keâes hekeâÌ[keâj cele yew"es! peneB Yeer mecYeeJevee nes, pewmeer Yeer heefjefmLeefle nes—legcnejs Devoj peerves keâer Ûeen yeveer jnveer ÛeeefnS~ legcnejer peÌ[W keâneR Yeer hetâš mekeâleer nQ, mJeÙeb keâes Ssmee yeveeDees~’ Deeef]Kej YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Deheveer peÌ[eW keâes ceLegje mes GKeeÌ[keâj meewje<š^ ceW Éeefjkeâe veiejer keâes yemeeÙee Lee~

Deye ØeMve hewoe neslee nw efkeâ keäÙee nce ßeerke=â<Ce kesâ %eeve keâes peerJeve ceW Gleejles ngS heerheue kesâ meceeve efpepeerefJe<ee kesâ iegCe keâes OeejCe keâjves keâe mebkeâuhe ues mekeâles nQ? Fmekeâe mekeâejelcekeâ Gòej Fmeer yeele mes efceue peelee nw efkeâ meveeleve-Oece& hej ve peeves efkeâleves mebkeâš DeeS, Yeejle-Yetefce hej Dee›eâevleeDeeW ves yeej-yeej nceues efkeâS uesefkeâve efcem$e, yesefyeueesve, Ùetveeve, jesce keâer meYÙeleeSB peneB ve<š nes ieFË, JeneR YeejleerÙe-meYÙelee Deewj mebmke=âefle Deheves DeefmlelJe keâes yeveeS jKeves ceW meheâue jneR~ Ùen heerheue keâer efpepeerefJe<ee Jeeuee iegCe ner nw, pees nceejer Demeueer peÌ[W nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce nceW Ùener mcejCe keâjeles nQ~

µµµ

µDeOÙeeÙe-Dee"

-------------

µhetCee&Jeleejer nQ ßeerke=â<Ce

YeieJeeved ßeerke=â<Ce hetCee&Jeleejer Yeer nQ Deewj DeodYegle ™heJeeved Yeer~ Sefleneefmekeâ mevoYeeX kesâ meeLe-meeLe Gvekeâe ‘pewve’ Deewj yeewæ meeefnlÙe ceW Yeer JeCe&ve efceuelee nw~

DeJeleej uesves keâer ëe=bKeuee ceW ßeerke=â<Ce Dee"JeW DeJeleej ceeves peeles nQ~ 24 DeJeleejeW ceW-mes 10 cegKÙe DeJeleej nQ, GveceW Yeer oes--ßeerjece Deewj ßeerke=â<Ce keâes ceÙee&oe heg®<esòece, hetCe& heg®<eesòece DeLeJee hetCee&Jeleej keânles nQ~ ßeerke=âCe keâes ÚesÌ[keâj Mes<e meye DebMeeJeleej nQ~ Fmekeâe DeLe& Ùen nw efkeâ DevÙe DeJeleej hejceelcee kesâ Skeâ-oes DebMeeW keâes ueskeâj ner Øekeâš ngS nQ DeLee&led yengle meerefcele Meefkeäle keâes Øekeâš keâjles nQ, peyeefkeâ ke=â<CeeJeleej ceW hejceelcee keâer hetCe& keâuee keâer DeefYeJÙeefkeäle ngF& nw~ Fmekeâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ DevÙe DeJeleejeW ceW ceeveJe-peerJeve keâe Glevee heefjhetCe& efJekeâeme veneR osKee peelee, efpelevee ke=â<CeeJeleej ceW~ ceveg<Ùe peerJeve keâes nce Ûeej efJeYeeieeW ceW yeeBšles nQ—(1)-yeeuÙekeâeue, (2)-peJeeveer, (3)-ØeewÌ{lee, (4)-Je=æeJemLee~ ÛeejeW DeJemLeeDeeW keâe hetCe& efJekeâefmele ™he pewmee ßeerke=â<Ce kesâ peerJeve ceW heeÙee peelee nw, Jewmee DevÙe efkeâmeer DeJeleej kesâ peerJeve ceW veneR~ yeÛeheve ceW ßeerke=â<Ce mJeeYeeefJekeâ yeeue-ueeruee keâjles nQ, peJeeveer ceW ÙegJekeâesefÛele iegCe Deewj Meefkeäle keâe heefjÛeÙe osles nQ~ ØeewÌ{eJemLee ceW %eeve Deewj efJeJeskeâ keâe oMe&ve neslee nw leLee Je=æeJemLee ceW mebvÙeemeer keâe-mee peerJeve efoKeeF& oslee nw~ ßeerke=â<Ce kesâ peerJeve keâer mecemle IešveeDeeW hej ceeveJeerÙe Deewj DeefleceeveJeerÙe—oesveeW ner Âef<šÙeeW mes efJeÛeej efkeâÙee pee mekeâlee nw~

ßeerke=â<Ce keâe keâeueKeC[—

efnvot keâeueieCevee kesâ Devegmeej ßeerke=â<Ce keâe pevce Deepe mes ueieYeie 5,235 Je<e& hetJe& ngDee Lee~ Deveskeâ Jew%eeefvekeâ SJeb hegjeCeeW keâe Ùener ceevevee nw, pees ceneYeejle Ùegæ keâer keâeueieCevee mes cesue Keelee nw~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ pevce keâe mešerkeâ Deboe]pee MeeÙeo ner keâesF& ueiee heeS~ Fme efJe<eÙe hej Deveskeâ celeYeso nQ hejvleg meejieefYe&le Âef<š [eueW lees meejs heefjCeece Deheves mLeeve hej mener nQ~ YeeieJele cenehegjeCe kesâ ‘ÉeoMe mkebâOe’ kesâ efÉleerÙe DeOÙeeÙe kesâ Devegmeej keâefueÙegie kesâ DeejcYe kesâ mevoYe& ceW YeejleerÙe ieCevee kesâ Devegmeej keâefueÙegie keâe ØeejcYe F&mee mes 3102 Je<e& hetJe& heâjJejer keâes 2 yepekeâj 27 efceveš leLee 30 meskebâ[ hej ngDee Lee, peyeefkeâ kegâÚ FeflenemekeâejeW keâe cele nw efkeâ Gvekeâe pevce 3228 F&mJeer hetJe&, ßeerke=â<Ce mecJeled ceW ßeercegKe mecJelmej, Yeeõheo ke=â<Ce De<"ceer, 21 pegueeF&, yegOeJeej kesâ efove ceLegje efmLele kebâme kesâ keâejeieej ceW ngDee~

hegjeCeeW ceW yeleeÙee ieÙee nw efkeâ peye ßeerke=â<Ce keâe mJeie&Jeeme (mJeiee&jesnCe) ngDee leye keâefueÙegie keâe Deeieceve ngDee~ Fmekesâ Devegmeej ßeerke=â<Ce keâe pevce 4,500 mes 3,102 F&mee hetJe& kesâ yeerÛe ceevevee ner "erkeâ jnsiee~ Fme ieCevee keâes mLeeefhele keâjvesJeeueer Keespe ‘ceesnvepeesoeÌ[es’ meYÙelee kesâ efJe<eÙe ceW 1929 ceW ngF&~ cewkesâ Éeje ceesnvepeesoeÌ[es ceW ngS GlKeveve ceW Skeâ hegjeleve šwyeuesš (efYeefòeefÛe$e) efceuee, efpemeceW oes Je=#eeW kesâ yeerÛe KeÌ[s Skeâ yeÛÛes keâe efÛe$e yevee ngDee Lee, pees nceW YeeieJele Deeefo hegjeCeeW ceW efueKes ke=â<Ce Éeje ‘Ùeceueepeg&ve kesâ GlLeeve keâer keâLee’ keâer Deesj ues peelee nw~ Fmekesâ Devegmeej ceneYeejle keâe Ùegæ 3000 F&mee hetJe& ngDee nesiee, pees hegjeCeeW keâer ieCevee ceW mešerkeâ yew"lee nw~

ßeerke=â<Ce keâe ™heJeCe&ve—

ßeerke=â<Ce keâer yeejcyeej JeefCe&le ÚefJe kesâ Devegmeej Gvekeâer Debiekeâebefle MÙeece (meebJeueer) Leer~ Jes efvelÙe le®Ce heerleecyejOeejer Deewj efJeefYevve JeveceeueeDeeW mes efJeYetef<ele Les~ MebKe, Ûe›eâ, ieoe Deewj he©e OeejCe keâjvesJeeues ßeerke=â<Ce jlveceÙe DeeYet<eCeeW mes efJeYetef<ele Les~ ‘MeejbieOeveg<e’ OeejCe efkeâS ngS Les~ keâewmlegYeceefCe Gvekesâ Je#emLeue keâer MeesYee yeÌ{e jner Leer~ ßeerJelmeYetef<ele Je#e ceW ue#ceer keâe efveJeeme Lee~ Mejlkeâeue keâer hetefCe&cee kesâ ÛevõØeYee mes Jes ceveesnj peeve heÌ[les Les~

Fefleneme Deewj hegjeleòJe ceW ßeerke=â<Ce—

megefJeKÙeele Feflenemekeâej oeceesoj Oecee&vevo keâesmecyeer kesâ Devegmeej ke=â<Ce kesâ yeejs ceW Skeâcee$e hegjeleeeflJekeâ ØeceeCe nw Gvekeâe heejcheefjkeâ Mem$e—‘Ûe›eâ’~ Ùen Mem$e ‘Jewefokeâ’ veneR nw Deewj cenelcee yegæ mes henues ner Fmekeâe Ûeueve yevo nes ieÙee Lee; hejvleg efcepee&hegj ef]peues (ojDemeue, yeewæ oef#eCeeefiejer) kesâ Skeâ iegheâeefÛe$e ceW Skeâ jLeejesner keâes Ssmes Ûe›eâ mes DeeefoJeeefmeÙeeW hej (efpevneWves Ùen efÛe$e yeveeÙee nw) Dee›eâceCe keâjles efoKeeÙee ieÙee nw~ Dele: Fmekeâe meceÙe nesiee ueieYeie 800 F&mJeer hetJe&, peyeefkeâ ceesšs leewj hej Fme meceÙe ceW JeejeCemeer keâer henueer yemleer keâer veeRJe heÌ[er Leer~ otmejer Deesj, $e+iJeso ceW ke=â<Ce keâes Fvõ keâe Me$eg yeleeÙee ieÙee nw, Deewj Gmekeâe veece MÙeeceJeCe& DeeÙe&hetJe& ueesieeW keâe Åeeslekeâ nw~ ke=â<CeeKÙeeve (ke=â<Ce DeeKÙeeve) keâe cetue DeeOeej Ùen nw efkeâ Jes Skeâ Jeerj Ùeesæe Les Deewj ‘Ùeog’ kegâue (]keâyeerues) kesâ vej-osJelee Les~ (ØeeÛeervelece Jeso ‘$e+iJeso’ ceW efpeve heeBÛe ØecegKe ]keâyeerueeW keâe GuuesKe efceuelee nw, GveceW ‘Ùeog’ ]keâyeeruee Yeer Skeâ nw)

ßeerke=â<Ce keâe Deefvlece meceÙe Ùeeveer mJeiee&jesnCe—

ØeYeeme kesâ ÙeeoJe-Ùegæ ceW efpeve Ûeej ØecegKe JÙeefkeäleÙeeW ves Yeeie veneR efueÙee Jes Les—ke=â<Ce, yeuejece, oe®keâ meejLeer Deewj yeYeüg~ yeuejece og:Keer neskeâj mecegõ keâer Deesj Ûeues ieS Deewj JeneB mes Jes ueehelee nes ieS Ùeeveer efheâj Gvekeâe helee ner veneR Ûeuee~ Fme Iešvee mes ke=â<Ce yengle cecee&nle ngS~ Jes Éeefjkeâe ieS Deewj JeneB mes oe®keâ keâes Depeg&ve kesâ heeme Yespee efkeâ Jen Deekeâj m$eer-yeÛÛeeW keâes nefmleveehegj efueJee ues peeSB~ kegâÚ efm$eÙeeW ves Deheves heefleÙeeW kesâ efJejn ceW (pees ØeYeeme kesâ Ùegæ ceW Jeerjieefle hee Ûegkesâ Les) peuekeâj ØeeCe lÙeeie efoS Deewj kegâÚ efm$eÙeeW keâes ‘DeeYeerjeW’ ves uetšheeš keâjkesâ Deheves ÙeneB jKe efueÙee~ (JesoeW kesâ Devegmeej DeeYeerj (Denerj) #eef$eÙe ueesie Les~ Gvekeâe heefMÛece Deewj oef#eCe-heefMÛece #es$eeW ceW ØeYeglJe Lee~ hegjeCe-«evLe DeeYeerjeW keâes meewje<š^ Deewj DeJebleer mes peesÌ[les nQ~ cenekeâeJÙekeâeue mes ner DeeYeerjeW keâes Skeâ ueÌ[eketâ pevepeeefle kesâ ™he ceW peevee peelee Lee)~ Mes<e keâes Depeg&ve ves ‘MeeuJe-osMe’ Deewj ‘kegâ®-osMe’ ceW yemee efoÙee~ ke=â<Ce Meeskeâekegâue neskeâj Ieves Jeve ceW Ûeues ieS Les~ Jes efÛeefvlele neskeâj uesšs ngS Les efkeâ ‘peje’ veecekeâ yensefueÙes ves efnjCe kesâ Yeüce ceW leerj ceeje~ Jen leerj ßeerke=â<Ce kesâ hewj ceW ueiee, efpememes MeerIeÇ ner GvneWves Fme mebmeej keâe lÙeeie keâjkesâ mJeiee&jesnCe Meg™ keâj efoÙee~ ce=lÙeg kesâ meceÙe Jes mebYeJele: 124 Je<e& keâer DeeÙeg keâes heej keâj Ûegkesâ Les~ ßeerke=â<Ce kesâ mJeiee&jesnCe kesâ meeLe ner Éehej keâe Devle Deewj keâefueÙegie keâe DeejcYe ngDee~ ßeerke=â<Ce keâer efJeoeF& keâe Fefleneme JeemleJe ceW ÙeeoJe-ieCelev$e kesâ Devle keâe Fefleneme nw~

YeeieJele-hegjeCe keâer jÛevee—

ceneYeejle-«evLe keâer jÛevee kesâ heMÛeeled JesoJÙeeme efKevve jnves ueies~ Jes mJeÙeb keâes DehetCe&-mee ceeveves ueies~ efpeme keâeue ceW JesoJÙeeme Fme ceeveefmekeâ oMee mes ieg]pej jns Les, Gmeer meceÙe Gvekesâ Deeßece hej osJecegefve veejo keâe heoehe&Ce (Deeieceve) ngDee~ veejopeer ves JesoJÙeeme mes hetÚe—‘Deehe Deheves keâce& SJeb efÛevleve mes mevleg<š nQ vee?’ veejopeer ves Fme ceew]kesâ hej ‘ceneYeejle’ keâer ØeMebmee Yeer keâer~ veejopeer kesâ ØeMve kesâ Gòej ceW JÙeemepeer ves keâne—‘ve peeves keäÙeeW, cesje ceve mevleg<š veneR nw~’ veejopeer ves iecYeerjlee mes keâejCe hej efJeÛeej keâjles ngS keâne—‘Deeheves efpeme ßes<"lee mes Oece& Deeefo heg®<eeLe& keâe efve™heCe efkeâÙee, Gmeer Øekeâej mes F&MJej kesâ efvece&ue ÙeMe keâe efve™heCe veneR efkeâÙee nw—‘YeJeleevegefoleØeeÙeb ÙeMees YeieJeleesÓceueced~’ veejopeer JÙeemepeer keâes hejeceMe& osles nQ efkeâ Deevleefjkeâ Meeefvle, mevlegef<š SJeb Øemevvelee Øeehle keâjves kesâ efueS Jes YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ iegCeeW Deewj ueerueeDeeW keâe JeCe&ve keâjW~ JÙeemepeer leye veejopeer kesâ hejeceMe& kesâ Devegmeej Jewmee ner keâjles nQ leLee efÛeòe keâer mLeeÙeer Øemevvelee keâes Øeehle keâjles nQ~ Dele: YeeieJele hegjeCe YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer efoJÙe ueerueeDeeW keâe JesoJÙeeme keâer ßes<" yegefæ Éeje ØekeâšerkeâjCe nw, pees Deevevo Deewj Meeefvle Øeoeve keâjlee nw~ YeeieJele hegjeCe ceW %eeve keâer iecYeerj yeeleW keâneR-keâneR meerOes keâner ieF& nQ lees keâneR keâLeeDeeW Deewj ØeleerkeâeW kesâ ceeOÙece mes~ Fme hegjeCe keâer Yee<ee-Mewueer ØeMveesòej Deewj yeeleÛeerle keâer nw~

ßeerceodYeieJeodieerlee—

‘ieerlee’ keâe Meeefyokeâ DeLe& nw ‘ieeÙee ngDee’~ ‘ieerlee’ keâer heefjYee<ee osles ngS kegâÚ efJeÉeveeW ves Ùen Yeer keâne nw efkeâ Jen GheosMeelcekeâ-%eeve, pees yeÌ[eW mes FÛÚe Øekeâš keâjves hej Øeehle nes, Gmes ieerlee’ keânles nQ~ Fme «evLe keâe hetje veece ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ nw, efpemekeâe DeLe& nw—‘YeieJeeved Éeje ieeÙee ieÙee ieerle DeLeJee efoÙee ngDee GheosMe~ ieerlee Deheves DeeheceW Skeâ mJelev$e «evLe ve nesles ngS Yeer ceneved Deewj efJeue#eCe «evLe nw~ Jemlegle: ieerlee ceneYeejle keâe Skeâ DebMe nw~ ceneYeejle De"ejn heJeeX (YeeieeW) ceW efJeYeeefpele nw~ nj-Skeâ heJe& ceW keâF&-keâF& DeOÙeeÙe nQ~ ceneYeejle keâe Skeâ heJe& nw—‘Yeer<ceheJe&’~ Yeer<ceheJe& keâe DeOÙeeÙe heÛÛeerme mes ueskeâj DeOÙeeÙe yeÙeeueerme lekeâ Jemlegle: ieerlee keâe ›eâceMe: DeOÙeeÙe Skeâ mes ueskeâj De"ejn lekeâ nw~ ceneYeejle ceW Yeer<ceheJe& Deewj Yeer<ceheJe& ceW jKeer ngF& nw ‘ieerlee’~ Ssmee ueielee nw efkeâ JesoJÙeemepeer ‘ieerlee’ veecekeâ jlve keâes ceneYeejle kesâ Devleie&le yengle menspekeâj jKevee Ûeenles Les~ Ssmee ueielee nw efkeâ mevot]keâ kesâ Devoj Úesše mevot]keâ Deewj Úesšs mevot]keâ ceW jKee ngDee nw ‘ieerlee’ veece keâe Ùen DecetuÙe jlve~

pewve Deewj yeewæ meeefnlÙe ceW ßeerke=â<Ce—

yengle ner keâce ueesieeW keâes Ùen peevekeâejer nesieer efkeâ leerLeËkeâj vesefceveeLe YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ ÛeÛesjs YeeF& Les~ mebvÙeeme uesves mes hetJe& Gvekeâe veece ‘Deefj<švesefce’ Lee~ pewve meeefnlÙe SJeb Deeieefcekeâ ke=âefleÙeeW ceW ßeerke=â<Ce keâes Deefle efJeefMe<š heg®<e kesâ ™he ceW efÛeef$ele efkeâÙee ieÙee nw~ ‘GòejeOÙeÙeve’ kesâ Devegmeej ßeerke=â<Ce keâe pevce keâe veece ‘kesâMeJe’ Lee~ GvnW ‘keâCn’ Ùee ke=â<Ce mecYeJele: MÙeeceJeCeea nessves kesâ keâejCe keâne peelee jne nesiee~ Gvekesâ efheleecen keâe veece ‘DebOekeâJe=ef<Ce’ yeleeÙee ieÙee nw, efpevekesâ heg$e ngS ‘JemegosJe’ Deewj GvneR kesâ heg$e ‘JeemegosJe’ keânueeS~ ke=â<Ce keâer veiejer keâe veece GòejeOÙeÙeve ceW ‘Jeejieehegjer’ efceuelee nw, pees veew Ùeespeve heÙe&vle Leer~ veiejer kesâ yeenj Gòej-hetJe& efoMee ceW ‘jwJelekeâ-heJe&le’ Lee, efpeme hej ‘vevoveJeve’ Lee~ ke=â<Ce keâer meYee keâe veece ‘megOecee&’ Lee~

otmejs cenòJehetCe& pewveeiece ‘efvejÙeeJeefuekeâe’ ceW DeeS JeCe&ve kesâ Devegmeej ke=â<Ce keâer Fme meYee ceW leerve lejn keâer YesefjÙeeB LeeR—(1)-keâewcegoer, (2)-meecegoeefÙeve, (3)-mevveeefnkeâe, efpevnW efJeefYevve DeJemejeW hej yepeeÙee peelee Lee~ ke=â<Ce keâe jepÙe ‘Jewlee{Ÿe-heJe&le mes ueskeâj ÉejeJeleer lekeâ hewâuee ngDee yeleeÙee ieÙee nw~

Fmeer Øekeâej ‘keâCn-peelekeâ’ veece mes Skeâ yeewæ «evLe GheueyOe nw~ GmeceW ke=â<Ce keâe DevÙe ™heeW ceW GuuesKe nw~

jeOelJe : efvelÙe Jemeble efvele leehe—

nceejer mebmke=âefle keâer efkeâMeesj DeJemLee nw—ke=â<CeÙegie DeLee&led ‘YeeieJele keâer Yetefce’ leLee ØeewÌ{ DeJemLee nw ‘jeOee-Ùegie’ DeLee&led ‘ieerleieesefJevo’ keâer Yetefce~ ßeerke=â<Ce ceW hevõn keâueeSB nQ, meesuenJeeR keâuee lees jeOee nQ~ Jes osn veneR YeeJe-efJe«en nQ~ peÙeosJe ves Ssmeer efvelÙe-mebÙegkeäle efvelÙe-efJecegkeäle efceueer-efyeÚgÌ[er jeOee keâes kesâvõ ceW jKekeâj ‘Yeejle kesâ jÛevee-mebmeej’ ceW Ssmeer jmeJe=ef<š keâer nw, efpememes meye Yeeries ngS nQ hejvleg Yeerieves mes DeIeeles veneR nQ~ keânles nQ jeOee keâe veece ve#e$eJeeÛekeâ ‘DevegjeOee’ mes GodYetle ngDee nw~ metÙe& keâe peye DevegjeOee ve#e$e mes Ùeesie neslee nw lees ‘ceeie&Meer<e&’ ceeme DeejcYe neslee nw~ Deewj ßeerke=â<Ce ves ßeerceodYeieJeodieerlee ceW mJeÙeb keâes ‘ceeie&Meer<e&’ yeleeÙee nw~ ßeerke=â<Ce ™he ceW keâesF& ievOe veneR hejvleg jeOee kesâ peye Jes ëe=bieej yeveles nQ lees ce=ieceojme (keâmletjer kesâ jme) yeve peeles nQ~ ßeerke=â<Ce keâe IeveMÙeece ™he Jemevle keâe DeeYejCe heelee nw, jeOee keâe ceOegceÙe ÙeewJeve ßeerke=â<Ce keâer keâmletjer-ievOe keâe Deeceeso~ hej, Dekesâues ßeerke=â<Ce ve Je<ee& nQ, ve jeOee Jemevle nQ~ jeOee kesâ DeefYeYeeJekeâlJe ceW Jes Je<ee& nQ hej jeOee keâYeer Dekesâueer veneR nQ, Jes ßeerke=â<Ce keâer DemebKÙe megefOeÙeeW kesâ yeerÛe nQ~ Jes efvelÙe Jemevle nQ, efvelÙe leehe nQ, efvelÙe cejCe nQ~ Jes ßeerke=â<Ce keâer efvelÙe-ueeruee keâe DeefOe<"eve nQ~

µµµ

µDeOÙeeÙe-veew

------------

µßeerke=â<Ce keâe meYeer DeJeleejeW ceW mLeeve

heeBÛe keâueeDeeW mes keâce nesves hej heMeg, he#eer Deewj Jevemheefle Deeefo keâer Ùeesefve yeveleer nw leLee heeBÛe mes Dee" keâueeDeeW lekeâ ßes<" ceveg<Ùe keâer Ùeesefve yeveleer nw~ DeJeleej veew mes ueskeâj meesuen keâueeDeeW lekeâ mes Ùegkeäle nesles nQ~ hevõn keâueeDeeW mes Ùegkeäle ceveg<Ùe keâes ‘DebMeeJeleej’ keân ceevee peelee nw~ YeieJeeved ßeerjece yeejn leLee YeieJeeved ßeerke=â<Ce meesuen keâueeDeeW kesâ mJeeceer ceeves ieS nQ~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâes meYeer DeJeleejeW ceW meJees&ÛÛe mLeeve Øeehle nw~ Jes YeieJeeved efJe<Ceg kesâ 8JeW DeJeleej ceeves peeles nQ~ ßeerke=â<Ce keâes YeieJeeved keâe hejce-DeJeleej ceevee ieÙee nw~ keâvnwÙee, MÙeece, ieesheeue, kesâMeJe, ÉejkesâMe, ÉeefjkeâeOeerMe, JeemegosJe Deeefo veeceeW mes Yeer Gvekeâes peevee peelee nw~

he=LJeer hej peye-peye Yeer DeOece& Deewj DelÙeeÛeej yeÌ{e nw, leye-leye DeOece& keâe veeMe keâjves Deewj Oece& keâes hegvem&Leeefhele keâjves kesâ efueS YeieJeeved efJe<Ceg keâes DeJeleej uesvee heÌ[e nw~ Deye-lekeâ YeieJeeved efJe<Ceg ves veew DeJeleej efueÙes nQ, uesefkeâve ceevee peelee nw efkeâ keâueÙegie kesâ Devle ceW YeieJeeved efJe<Ceg omeJeeb DeJeleej Yeer ueWies~ ßeerke=â<Ce kesâ ™he ceW YeieJeeved efJe<Ceg ves Dehevee Dee"Jeeb DeJeleej efueÙee Lee, Deewj Ùen DeJeleej-™he ner ‘hejce-DeJeleej’ ceevee peelee nw DeLee&led YeieJeeved kesâ meejs ner iegCe Fme DeJeleej ceW heefjueef#ele nesles nQ~ ‘keâuee’ keâes DeJeleejer-Meefkeäle keâer Skeâ FkeâeF& ceeveW lees ßeerke=â<Ce ‘meesuen keâuee DeJeleej’ ceeves ieS nQ~ meeceevÙe ceveg<Ùe ceW heeBÛe keâueeSB DeefYeJÙekeäle nesleer nQ~ Ùener ceveg<Ùe Ùeesefve keâer henÛeeve Yeer nw~ heeBÛe keâueeDeeW mes keâce nesves hej heMeg, he#eer Deewj Jevemheefle Deeefo keâer Ùeesefve yeveleer nw leLee heeBÛe mes Dee" keâueeDeeW lekeâ ßes<" ceveg<Ùe keâer Ùeesefve yeveleer nw~ DeJeleej veew mes ueskeâj meesuen keâueeDeeW lekeâ mes Ùegkeäle nesles nQ~ hevõn keâueeDeeW mes Ùegkeäle ceveg<Ùe keâes ‘DebMeeJeleej’ keân ceevee peelee nw~ YeieJeeved ßeerjece yeejn leLee YeieJeeved ßeerke=â<Ce meesuen keâueeDeeW kesâ mJeeceer ceeves ieS nQ~ Skeâ ceeÙelee Ùen Yeer nw efkeâ ßeerjece metÙe&JebMeer Les, FmeefueS metÙe& keâer yeejn keâueeDeeW kesâ keâejCe Gvekesâ Devoj Yeer yeejn keâueeSB ner LeeR, peyeefkeâ ßeerke=â<Ce ÛevõJebMeer Les Deewj Ûevõcee keâer meesuen keâueeDeeW mes Ùegkeäle nesves kesâ keâejCe hetCee&Jeleej Les~

kegâue efceueekeâj YeieJeeved ßeerke=â<Ce mechetCee&Jeleej (mechetCe&±DeJeleej) Les Deewj meYeer meesuen keâueeDeeW kesâ mJeeceer Les~ Skeâ yeele Deewj mhe<š keâj osles nQ efkeâ ÙeneB hej ‘keâuee’ Meyo keâe ØeÙeesie Deb«espeer kesâ ‘Deeš&’ Meyo mes mecyeefvOele veneR nw yeefukeâ ceveg<Ùe ceW efveefnle mecYeeJeveeDeeW keâer DeefYeJÙeefkeäle kesâ mlej kesâ yeejs ceW efkeâÙee ieÙee nw~ Meem$eerÙe ceevÙeleeDeeW kesâ Devegmeej F&MJej keâe hetCee&Jeleej, F&MJej kesâ meesuen DebMeeW (keâuee) mes hetCe& neslee nw DeLee&led meesuen keâueeDeeW mes Ùegkeäle DeJeleej keâes ‘hetCe& DeJeleej’ ceevee peelee nw~ DeJeleejeW ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ceW ner Ùes meYeer keâueeSB Øekeâš ngF& LeeR~ Fve keâueeDeeW kesâ veece efvecveefueefKele nQ—

(1)-ßeer Oeve-mecheoe keâuee—ØeLece keâuee ‘Oeve-mecheoe’ kesâ veece mes peeveer peeleer nw~ Fme keâuee mes Ùegkeäle JÙeefkeäle kesâ heeme Deheej Oeve-oewuele nesleer nw leLee Jen ‘Deeeflcekeâ’ ™he mes Yeer OeveJeeved neslee nw~ $e+ef<e-cegefveÙeeW Deewj efJeÉeveeW keâe Ùen Yeer ceevevee nw efkeâ efpemekesâ Iej mes keâesF& Yeer ÙeeÛekeâ Keeueer neLe Jeeheme veneR peelee, Gme JÙeefkeäle keâes ner ØeLece keâuee (ßeer Oeve-mecheoe) mes Ùegkeäle ceevee peelee nw~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ÛetBefkeâ Fme keâuee mes Ùegkeäle nQ, FmeefueS Gvekesâ oj mes Yeer keâesF& efvejeMe veneR ueewšlee~ YeieJeeved Deheves Yekeäle keâer ceveeskeâecevee DeJeMÙe hetjer keâjles nQ~

(2)-Yet DeÛeue-mecheefòe keâuee—Jen JÙeefkeäle pees he=LJeer keâe jepe Yeesieves keâer #ecelee Deewj meeceLÙe& jKelee nw; he=LJeer kesâ Skeâ yeÌ[s Yet-Yeeie hej efpemekeâe DeefOekeâej nes leLee Gme #es$e ceW jnves Jeeues efpemekeâer Dee%eeDeeW keâe men<e& heeueve keâjles nQ —Ssmes JÙeefkeäle keâes ‘Yet DeÛeue-mecheefòe’ mes Ùegkeäle ceevee peelee nw~

(3)-keâerefle& ÙeMe Øeefmeefæ keâuee—efpeme JÙeefkeäle keâe ceeve-mecceeve Deewj ÙeMe keâer keâerefle& ÛeejeW Deesj hewâueer ngF& nes, ueesie efpemekesâ Øeefle mJele: ßeæe Deewj efJeMJeeme jKeles nQ —Ssmes ueesie ‘keâerefle& ÙeMe Øeefmeefæ keâuee’ mes Ùegkeäle ceeves peeles nQ~

(4)-Fuee JeeCeer keâer mecceesnkeâlee keâuee—Fme keâuee mes mechevve JÙeefkeäle ceesnkeâ JeeCeer mes Ùegkeäle neslee nw~ Ssmes JÙeefkeäle keâer JeeCeer megvekeâj ›eâesOeer ueesie Yeer Dehevee ›eâesOe Yetuekeâj Meevle nes peeles nQ Deewj Gvekesâ ceve ceW Yeefkeäle keâer YeeJevee keâe GoÙe nw~

(5)-ueeruee Deevevo GlmeJe keâuee—Fme keâuee mes Ùegkeäle JÙeefkeäle Deheves peerJeve keâer ueerueeDeeW keâes jesÛekeâ Deewj ceesnkeâ yeveeves ceW me#ece neslee nw~ Ssmes JÙeefkeäleÙeeW keâer ueeruee-keâLeeDeeW keâes megvekeâj keâeceer (keâece-Jeemevee mes Ùegkeäle) heg®<e Yeer YeeJegkeâ Deewj efJejkeäle ness ueielee nw~

(6)-keâeefvle meewvoÙe& Deewj DeeYee keâuee—Ssmes JÙeefkeäle, efpevekesâ ™he-meewvoÙe& keâes osKekeâj ceve mJele: ner Deekeâef<e&le neskeâj Øemevve nes peelee nw, GvnW ‘keâeefvle meewvoÙe& Deewj DeeYee keâuee’ mes Ùegkeäle ceevee peelee nw~ efpemekesâ cegKeceC[ue keâes osKekeâj yeej-yeej Gmekeâer ÚefJe efvenejves keâe ceve neslee nw —Jen JÙeefkeäle ‘keâeefvle meewvoÙe& Deewj DeeYee keâuee’ mes mechevve neslee nw~

(7)-efJeÅee cesOee yegefæ keâuee—meYeer Øekeâej keâer efJeÅeeDeeW ceW efvehegCe JÙeefkeäle (Jeso-Jesoebie kesâ meeLe Ùegæ Deewj mebieerle keâuee FlÙeeefo ceW heejbiele JÙeefkeäle) Fme keâuee mes Ùegkeäle ceeves peeles nQ~

(8)-efJeceue heejoefMe&lee keâuee—efpemekesâ ceve ceW efkeâmeer Øekeâej keâe Úue-keâheš veneR neslee Jen ‘efJeceue heejoefMe&lee keâuee’ mes Ùegkeäle neslee nw~ Ssmes JÙeefkeäle kesâ efueS meYeer Skeâ-meceeve nesles nQ, keâesF& Úesše Ùee yeÌ[e veneR neslee~

(9)-Glkeâef<e&efCe ØesjCee Deewj efveÙeespeve keâuee—Ùegæ keâer efmLeefle Deewj meeceevÙe peerJeve ceW pees ØesjCeeoeÙekeâ leLee Ùeespeveeyeæ lejer]kesâ mes keâeÙe& keâjlee nw, Jen Fme keâuee ceW efvehegCe ceevee peelee nw~ Ssmes JÙeefkeäle ceW Fleveer Meefkeäle JÙeehle nesleer nw efkeâ ueesie Gmekeâer yeeleeW mes ØesjCee ueskeâj Deheves ue#Ùe keâe Yesove keâj mekeWâ~

(10)-%eeve veerj-#eerj efJeJeskeâ keâuee —Deheves efJeJeskeâ keâe heefjÛeÙe osles ngS meceepe keâes veÙeer efoMee Øeoeve keâjves Jeeues JÙeefkeäle keâes ‘%eeve veerj-#eerj efJeJeskeâ keâuee’ mes Ùegkeäle ceevee peelee nw~ Ssmee JÙeefkeäle melÙe Deewj DemelÙe keâes YeueerYeeBefle peevekeâj GveceW Yeso keâjves ceW me#ece jnlee nw~

(11)-ef›eâÙee keâce&CÙelee keâuee —efkeâmekeâer FÛÚe cee$e mes mebmeej keâe nj keâeÙe& mecYeJe nes peelee nw, Ssmes JÙeefkeäle keâes ‘ef›eâÙee keâce&CÙelee keâuee’ mes Ùegkeäle ceevee peelee nw~ Ssmee JÙeefkeäle meeceevÙe ceveg<Ùe keâer ner lejn keâce& keâjlee nw Deewj ueesieeW keâes keâce& keâjves keâer ØesjCee oslee nw~

(12)-Ùeesie efÛeòeueÙe keâuee —efpevekeâe ceve kesâefvõle nw, efpevneWves Deheves ceve keâes Deelcee ceW ueerve keâj efueÙee nw —Ssmes JÙeefkeäle ‘Ùeesie efÛeòeueÙe keâuee’ mes mechevve nesles nQ~ Ssmes ceveg<Ùe ce=le JÙeefkeäle keâes Yeer hegvepee&refJele keâj osves keâer #ecelee jKeles nQ~

(13)-ØenefJe DelÙeefvlekeâ efJeveÙe keâuee —Fmekeâe DeLe& ‘efJeveÙe’ nw~ ceveg<Ùe yesMekeâ peieled keâe mJeeceer ner keäÙeeW ve nes, GmeceW ‘keâlee&’ keâe Denbkeâej veneR neslee nw~

(14)-melÙe ÙeLeeLe& keâuee —Fme keâuee mes mechevve ceveg<Ùe keâšg-melÙe yeesues mes Yeer hejnspe veneR keâjlee Deewj Oece& keâer j#ee kesâ efueS melÙe keâes heefjYeeef<ele keâjvee Yeer peelee nw~

(15)-F&Meeve DeeefOehelÙe keâuee —Fme keâuee mes mechevve JÙeefkeäle F&MJej kesâ meceeve MeefkeäleMeeueer SJeb meJe& ueeskeâeW kesâ DeefOeheefle nesles nQ~ Ssmes ceveg<Ùe ueesieeW hej Dehevee ØeYeeJe mLeeefhele keâjves ceW me#ece nesles nQ~

(16)-Deveg«en Ghekeâej keâuee —efve:mJeeLe& YeeJevee mes ueesieeW keâe Ghekeâej keâjvee ner ‘Deveg«en Ghekeâej keâuee’ nw~

kegâÚ efJeÉeved ßeerke=â<Ce keâer Gkeäle meesuen keâueeDeeW keâe DevÙe veeceeW mes Yeer GuuesKe Ùee JeCe&ve keâjles nQ~ Ùes efJeÉeved Meem$eeW Deewj Gheefve<eoeW keâe nJeeuee osles ngS yeleeles nQ efkeâ ØeYeg ßeerjece 12 keâueeDeeW kesâ %eelee nQ lees YeieJeeved ßeerke=â<Ce 16 keâueeDeeW mes mechevve nQ~ Ûevõcee keâer meesuen keâueeSB nesleer nQ~ meesuen ëe=bieej kesâ yeejs ceW Yeer Deehe meyeves megvee ner nesiee~ Deeef]Kej Ùes meesuen keâueeSB nQ keäÙee? Gheefve<eoeW kesâ Devegmeej 16 keâueeDeeW mes Ùegkeäle JÙeefkeäle F&MJej leguÙe neslee nw~ pees JÙeefkeäle ceve Deewj ceefmle<keâ mes Deueie jnkeâj yeesOe keâjves ueielee nw, Jener meesuen keâueeDeeW ceW ieefle keâj mekeâlee nw~ Ûevõcee keâer meesuen keâueeSB —Dece=le, ceveoe (efJeÛeej), heg<he (meewvoÙe&), hegef<š (mJemLelee), legef<š (FÛÚehetefle&), OeÇgefle (efJeÅee), MeeMeveer (lespe), Ûeefvõkeâe (Meeefvle), keâeefvle (keâerefle&), pÙeeslmevee (ØekeâeMe), ßeer (Oeve), Øeerefle (Øesce), Debieoe (mLeeefÙelJe), hetCe& (hetCe&lee DeLee&led keâce&Meeruelee), hetCee&ce=le (megKe), hetefCe&cee ~ Fmeer keâes Øeefleheoe, otpe, SkeâeoMeer Deeefo Yeer keâne peelee nw~ pewmes Ûevõcee kesâ ØekeâeMe keâer meesuen DeJemLeeSB nQ, Gmeer Øekeâej ceveg<Ùe kesâ ceve ceW Yeer Skeâ ØekeâeMe nw~ ceve keâes Ûevõcee kesâ meceeve ner ceevee ieÙee nw, FmeceW efJeÛeejeW Deewj YeeJeveeDeeW keâer DeJemLee Iešleer Deewj yeÌ{leer jnleer nw~ Ûevõ keâer Fve meesuen DeJemLeeDeeW mes meesuen keâueeDeeW keâe Ûeueve ngDee~ ceveg<Ùe keâe osn keâes ÚesÌ[keâj hetCe&-ØekeâeMe nes peevee ner ØeLece cees#e nw~

ceveg<Ùe DeLee&led ceve keâer leerve keâueeSB—ØelÙeskeâ JÙeefkeäle keâes Deheveer leerve DeJemLeeDeeW keâe ner yeesOe neslee nw, Ùes nQ—peeie=le, mJehve Deewj meg<egefhle (Ieesj efveõe DeLeJee De%eeve)~ DevÙe DeJemLeeDeeW mes ceveg<Ùe Devepeeve ner yevee jnlee nw~

peieled DeLee&led me=ef<š kesâ leerve mlej—(Skeâ)- mLetue peieled, efpemekeâer DevegYetefle peeie=le DeJemLee ceW nesleer nw~ (oes)-met#ce peieled, efpemekeâe nce meye mJehve ceW DevegYeJe keâjles nQ Deewj (leerve)-keâejCe-peieled, efpemekeâer DevegYetefle meg<egefhle (Ieesj efveõe DeLeJee De%eeve) ceW nesleer nw~

leerve DeJemLeeDeeW mes Deeies meesuen keâueeDeeW keâe DeLe& mechetCe& yeesOehetCe& %eeve mes nw~ ceveg<Ùe ves mJeÙeb keâes leerve DeJemLeeDeeW mes Deeies kegâÚ veneR peevee-mecePee~ ØelÙeskeâ ceveg<Ùe ceW 16 keâueeSB meghleeJemLee ceW nesleer nQ DeLee&led Fvekeâe mecyevOe DevegYetle ÙeLeeLe& %eeve keâer meesuen DeJemLeeDeeW mes nw~ Fve meesuen DeJemLeeDeeW Ùee keâueeDeeW kesâ veece Deueie-Deueie «evLeeW ceW Deueie-Deueie efceueles nQ, pewmes—(1)-DevveceÙee, (2)-ØeeCeceÙee, (3)-ceveesceÙee, (4)-efJe%eeveceÙee, (5)-DeevevoceÙee, (6)-DeefleMeefÙeveer, (7)-efJeheefjveeefYeveer, (8)- meb›eâefceveer, (9)-ØeYeefJeveer, (10)-kegbâefLeveer, (11)- efJekeâeefmeveer, (12)-ceÙe&efoveer, (13)- mevneueeefoveer, (14)-Dee¥eefoveer, (15)-heefjhetCe&, Deewj (16)-mJe™heJeefmLele~

keâneR hej Ùes veece Fme Øekeâej nQ—(1)-ßeer, (2)-Yet, (3)-keâerefle&, (4)-Fuee, (5)-ueeruee, (6)-keâeefvle, (7)-efJeÅee, (8)-efJeceuee, (9)-GlkeâMe&veer, (10)-%eeve, (11)-ef›eâÙee, (12)-Ùeesie, (13)-ØenefJe, (14)-melÙe, (15)-Fmevee, Deewj (16)-Deveg«en~

keâneR hej Fve veeceeW keâe JeCe&ve kegâÚ ÙeBt efceuelee nw—(1)-ØeeCe, (2)-ßeæe, (3)-DeekeâeMe, (4)-JeeÙeg, (5)-lespe, (6)-peue, (7)-he=LJeer, (8)-FefvõÙe, (9)-ceve, (10)-Devve, (11)-JeerÙe&, (12)-lehe, (13)-cev$e, (14)-keâce&, (15)-ueeskeâ, Deewj (16)-veece~

meesuen keâueeSB— meesuen keâueeSB ojDemeue yeesOe-Øeehle Ùeesieer keâer efYevve-efYevve efmLeefleÙeeB nQ~ yeesOe keâer DeJemLee kesâ DeeOeej hej Deelcee kesâ efueS Øeefleheoe mes ueskeâj hetefCe&cee lekeâ Ûevõcee kesâ ØekeâeMe keâer hevõn DeJemLeeSB ueer ieF& nQ~ ‘DeceeJemÙee’ De%eeve keâer Øeleerkeâ nw lees ‘hetefCe&cee’ hetCe& %eeve keâer~

Gvveerme DeJemLeeSB—ßeerceodYeieJeodieerlee ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Deelce-leòJe Øeehle Ùeesieer kesâ yeesOe keâer Gvveerme efmLeefleÙeeW keâes ØekeâeMe keâer efJeefYevve cee$ee mes yeleeÙee nw~ FmeceW DeefivepÙee&seflejn: yeesOe keâer 3ØeejefcYekeâ efmLeefleÙeeB nQ Deewj Megkeäue <eCeceemee GòejeÙeCece keâer 15 keâuee, Megkeäue he#e keâer 01 nw~ FveceW-mes Deelcee keâer 16 keâueeSB nQ~

Deelcee keâer meyemes henueer keâuee ner efJeue#eCe nw~ Fme henueer DeJemLee Ùee Fmemes henues keâer leerve efmLeefleÙeeB nessves hej Yeer Ùeesieer heg®<e Deheves pevce Deewj ce=lÙeg keâe õ<še Deewj ce=lÙeg-YeÙe mes cegkeäle nes peelee nw~

DeefivepÙees&eflejn: Megkeäue: <eCeceemee GòejeÙeCeced~

le$e ØeÙeelee ieÛÚefvle yeÇÿe yeÇÿeefJeoes peve:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee DeOÙeeÙe-Dee", Mueeskeâ-24)

Deefive—1-Deefive, efpeme ceW lehekeâj yegefæ meleesiegCeer nes peeleer nw~ Â<še SJeb mee#eer mJeYeeJe efJekeâefmele nesves ueielee nw~ 2-pÙeesefle—pÙeesefle kesâ meceeve Deelce-mee#eelkeâej keâer Øeyeue FÛÚe yeer jnleer nw~ Â<še SJeb mee#eer mJeYeeJe pÙeesefle kesâ meceeve ienje nes peelee nw~ 3-Den:—efove DeLee&led Â<še SJeb mee#eer mJeYeeJe efove kesâ ØekeâeMe keâer lejn efmLele nes peelee nw~ 4-<eCeceemee—Ún cenerves~ 5-GòejeÙeCeced—peye metÙe& Gòej efoMee keâer Deesj jnlee nw~

16 keâuee—15 keâuee Megkeäuehe#e±1GòejeÙeCe keâuee·16~

DeLee&led—efpeme ceeie& ceW pÙeeseflece&Ùe Deefive-DeefYeceeveer osJelee nw, efove keâe DeefYeceeveer osJelee nw, Megkeäue-he#e keâe DeefYeceeveer osJelee nw Deewj GòejeÙeCe kesâ Ún cenerveeW keâe DeefYeceeveer osJelee nw—Gme ceeie& hej cejkeâj ieS ngS yeÇÿeJesòee, Ùeesieer heg®<e GheÙeg&keäle osJeleeDeeW Éeje ›eâce mes ues peeS peekeâj yeÇÿe keâes Øeehle nesles nQ~

YeeJeeLe&—ßeerke=â<Ce keânles nQ efkeâ pees Ùeesieer Deefive, pÙeesefle, efove, Megkeäuehe#e, GòejeÙeCe kesâ Ún ceen ceW osn lÙeeieles nQ DeLee&led efpeve heg®<eeW Deewj ÙeesefieÙeeW ceW ‘Deelce%eeve’ keâe ØekeâeMe nes peelee nw, Jes %eeve kesâ ØekeâeMe mes DeefiveceÙe, pÙeeseflece&Ùe, efove kesâ meceeve Megkeäuehe#e keâer ÛeeBoveer ØekeâeMeceÙe Deewj GòejeÙeCe kesâ Ún ceeme kesâ meceeve hejce ØekeâeMeceÙe nes peeles nQ DeLee&led efpevnW Deelce%eeve nes peelee nw Jes peerJeve-ce=lÙeg ceW efJeYeso veneR keâjles, keäÙeeWefkeâ ‘Deelce%eeve’ keâe DeLe& ner ‘mJeÙeb keâes peevevee Ùee osn mes Deueie mJeÙeb keâer efmLeefle keâes henÛeevevee nw~’

ieerlee kesâ Fme Mueeskeâ keâe Kegueemee keâjles ngS ßeerke=â<Ceke=âheecetefle& (Fvkeâe@ve) ‘ßeerceodYeieJeodieerlee ÙeLee™he’ ceW efueKeles nQ—‘pees hejyeÇÿe kesâ %eelee nQ, Jes DeefiveosJe kesâ ØeYeeJe ceW, ØekeâeMe ceW, efove kesâ MegYe#eCe ceW, Megkeäuehe#e ceW Ùee peye metÙe& GòejeÙeCe ceW jnlee nw, Gve Ún ceemeeW ceW Fme mebmeej mes Mejerj lÙeeie keâjves hej Gme hejyeÇÿe keâes Øeehle keâjles nQ~

leelheÙe& Ùen nw efkeâ peye Deefive, ØekeâeMe, efove leLee he#e keâe GuuesKe jnlee nw lees Ùen mecePevee ÛeeefnS efkeâ Fve meyekesâ DeefOe<"elee osJe nesles nQ, pees Deelcee keâer Ùee$ee keâer JÙeJemLee keâjles nQ~ ce=lÙeg kesâ meceÙe ceve ceveg<Ùe keâes veJeerve peerJeve-ceeie& hej ues peelee nw~ Ùeefo keâesF& Dekeâmceeled Ùee ÙeespeveehetJe&keâ GheÙeg&keäle meceÙe hej Mejerj lÙeeie keâjlee nw lees Gmekesâ efueS efveefJe&Mes<e yeÇÿepÙeesefle Øeehle keâj heevee mecYeJe neslee nw~ Ùeesie ceW efmeæ Ùeesieer Deheves Mejerj keâes lÙeeieves kesâ meceÙe leLee mLeeve keâer JÙeJemLee keâj mekeâles nQ, DevÙe ØeeefCeÙeeW (ceveg<ÙeeW) keâe Fme hej keâesF& JeMe veneR neslee~ Ùeefo mebÙeesieJeMe Jes MegYecegntle& ceW Mejerj lÙeeieles nQ, leye lees Gvekeâes pevce-ce=lÙeg kesâ Ûe›eâ ceW ueewšvee veneR heÌ[lee DevÙeLee Gvekesâ hegvejeJele&ve keâer mecYeeJevee yeveer jnleer nw~ efkeâvleg ke=â<Ce-YeeJevee-Dece=le ÛeKeves Jeeues Yekeäle kesâ efueS ueewšves keâe keâesF& YeÙe veneR jnlee, Ûeens Jen MegYe cegntle& ceW Mejerj lÙeeie keâjs Ùee DeMegYe #eCe ceW, Ûeens Dekeâmceeled Mejerj lÙeeie keâjs Ùee mJesÛÚehetJe&keâ~

µµµ

µDeOÙeeÙe-ome

-------------

µefJeMJe™he DeLeJee efJeješd ™he ßeerke=â<Ce

efJeMJe™he DeLeJee efJeješ™he YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâes efkeâmeer Skeâ ™he DeLeJee Skeâ veece mes yeeBOekeâj veneR jKee pee mekeâlee~ Gvekesâ Deveskeâ ™he Deewj veece nQ~ meyeceW Jes nQ Deewj meye GveceW nQ~ efJeMJe™he DeLeJee efJeješ™he ßeerke=â<Ce keâe ‘meeJe&Yeewefcekeâ mJe™he’ nw~ GvneWves De›etâj keâes Dehevee Ùen efJeješd™he efoKeeÙee, efheâj GæJe keâes, efheâj jepee cegÛegkeâvo keâes, efheâj efMeMegheeue keâes, efheâj Oe=leje<š^ keâer meYee ceW Fme ™he kesâ oMe&ve keâjeÙes~ lelheMÛeele Depeg&ve keâes Deheves efJeješd™he kesâ oMe&ve keâjeS~

Fme ™he keâe GuuesKe ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ iÙeejnJeW DeOÙeeÙe ceW efceuelee nw, peye YeieJeeved ßeerke=â<Ce kegâ®#es$e keâer ÙegæYetefce ceW Depeg&ve keâes Deheves ‘efJeMJe™he’ keâe oMe&ve keâjeles nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ßeerceodYeieJeodieerlee ceW keâne nw—

heMÙe ces heeLe& ™heeefCe MeleMeesÓLe menœeMe:~

veeeefJeOeeefve efoJÙeeefve veeveeJeCee&ke=âleerefve Ûe~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe iÙeejn, Mueeskeâ heeBÛe)

DeLee&led—ns heeLe&! ns Depeg&ve! Deye legce cesjs Deveskeâ Deueewefkeâkeâ ™heeW keâes osKees~ legce cesjs SsMJeÙe& keâes, cesjs mJe™he keâes mewkeâÌ[eW-n]peejeW Øekeâej kesâ owJeer leLee efJeefJeOe jbieeW Jeeues ™heeW ceW osKees~ ceQ legcnW Deveskeâ Øekeâej keâer Deeke=âefleÙeeW Jeeues Deheves ™he-mJe™he kesâ oMe&ve keâjelee ntB~

leelheÙe&—Depeg&ve YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ ‘efJeMJe™he’ keâe oMe&ve keâjvee Ûeenlee Lee, pees efoJÙe neskeâj Yeer ÂMÙe peieled kesâ keâuÙeeCe kesâ efueS Øekeâš neslee nw~ heâuele: Jen Øeke=âefle kesâ DemLeeÙeer keâeue Éeje ØeYeeefJele nw~ efpeme Øekeâej Øeke=âefle (ceeÙee) Øekeâš-DeØekeâš nw, Gmeer Øekeâej YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe Ùen ‘efJeMJe™he’ Yeer Øekeâš leLee DeØekeâš neslee jnlee nw~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ DevÙe ™heeW keâer YeeBefle Ùen JewkegâC" ceW efvelÙe veneR jnlee~ peneB lekeâ Yekeäle keâer yeele nw, Jen ‘efJeMJe™he’ osKeves kesâ efueS leefvekeâ Yeer Glmegkeâ veneR jnlee, uesefkeâve ÛeBtefkeâ Depeg&ve ßeerke=â<Ce keâes Fme ™he ceW osKevee Ûeenlee Lee, Dele: Jes Ùen keânles ngS Dehevee ™he Øekeâš keâj osles nQ—

FnwkeâmLeb peielke=âlmveb heMÙeeÅe meÛejeÛejced~

cece osns ieg[ekesâMe ÙeÛÛeevÙeod õ<šgefceÛÚefme~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe iÙeejn, Mueeskeâ meele)

DeLee&led—ns heeLe&! ns Depeg&ve! legce pees Yeer osKevee Ûeenes, Gmes lel#eCe cesjs Mejerj ceW osKees~ legce Fme meceÙe Ùeeveer Jele&ceeve Deewj YeefJe<Ùe ceW pees Yeer osKevee Ûeenles nes, Gme meyekeâes Ùen efJeMJe™he efoKeeves Jeeuee nw~ ÙeneB Skeâ ner mLeeve hej Ûej-DeÛej meye-kegâÚ nw~

leelheÙe&—keâesF& Yeer JÙeefkeäle Skeâ mLeeve hej yew"s-yew"s meeje efJeMJe veneR osKe mekeâlee~ ÙeneB lekeâ efkeâ yeÌ[s-mes-yeÌ[e Jew%eeefvekeâ Yeer Ùen veneR osKe mekeâlee efkeâ yeÇÿeeC[ kesâ DevÙe YeeieeW ceW keäÙee Ûeue jne nw, keäÙee nes jne nw? efkeâvleg Depeg&ve-pewmee Yekeäle Ùen osKe mekeâlee nw efkeâ meejer JemlegSB peieled ceW keâneB-keâneB efmLele nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce Depeg&ve keâes Meefkeäle Øeoeve keâjles nQ, efpememes Jen Yetle, Jele&ceeve leLee YeefJe<Ùe keâe pees-kegâÚ Yeer osKevee Ûeens, osKe mekeâlee nw~ Fme Øekeâej Depeg&ve YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ efJeMJe™he Ùeeveer efJeješd™he keâe oMe&ve keâjlee nw~

µµµ

µDeOÙeeÙe-iÙeejn

---------------

µ ßeerke=â<Ce Skeâ : veece Deveskeâ

YeieJeeved ßeerke=â<Ce efJe<Ceg YeieJeeved kesâ 8JeW DeJeleej nQ~ keânves keâes lees ßeerke=â<Ce Skeâ nQ uesefkeâve Gvekesâ veece Deveskeâ nQ~ FvnW keâvnwÙee, MÙeece, ieesheeue, kesâMeJe ÉejkesâMe Ùee ÉeefjkeâeOeerMe DeLeJee JeemegosJe Deeefo Deveskeâ veeceeW mes peevee peelee nw~ Fmekeâe keâejCe Ùen nw efkeâ ke=â<Ce keâes Deueie-Deueie ueesieeW ves Deueie-Deueie ™heeW ceW osKee Deewj DevegYeJe efkeâÙee leLee efpemeves pewmee osKee Ùee DevegYeJe efkeâÙee Gmeves Jewmee ner veece ßeerke=â<Ce keâes os efoÙee~ efkeâmeer ves yeeuekeâ keâvnwÙee keâes cekeäKeve Ûegjeles-Keeles osKee lees Gmeves GvnW ‘ceeKeveÛeesj’ keân efoÙee, efkeâmeer ves yebmeer yepeeles ngS osKee lees Jen ’yeeBmegjer yepewÙee’ keân G"e~ efkeâmeer ves YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâes ieesefheÙeeW mebie jeme keâjles osKee lees Gmeves GvnW ‘jeme jÛewÙee’ keân efoÙee lees efkeâmeer ves Gvekesâ Jeekedâ-ÛeelegÙe& keâes osKekeâj GvnW ‘ketâšveerefle%e’ lekeâ keân efoÙee~ keânves keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ efpemeves YeieJeeved keâer pewmeer ÚefJe osKeer, Gmeves Gvekeâe Jewmee ner veece jKe efoÙee~ ÙeneB Fme yeele keâes mecePeeves kesâ efueS cenekeâefJe leguemeeroeme keâer Ùes hebefkeäleÙeeB keâe]heâer no lekeâ meheâue jnleer nQ—

peekeâer jner YeeJevee pewmeer

ØeYeg cetjle efleve osKeer Jewmeer

DeLee&led efpemekesâ ceve ceW pewmeer YeeJevee jnleer nw, ßeerke=â<Ce keâer ÚefJe Gmes Jewmeer ner efoKeeF& osleer~ ke=â<Ce keâes Deueie-Deueie ueesieeW ves Deueie-Deueie lejer]keâeW mes osKee, peevee Deewj mecePee uesefkeâve Gve meyeves ner meÛecegÛe ceW ßeerke=â<Ce keâes peeve efueÙee, Ssmee veneR keâne pee mekeâlee~ ke=â<Ce keâes peeveves kesâ efueS efoue ceW Øesce keâer YeeJevee keâe nesvee yengle ]pe™jer nw~

ÙeneB ØeMve Ùen Yeer G"lee nw efkeâ ke=â<Ce kesâ yeejs ceW ueesieeW kesâ DevegYeJeeW ceW Flevee Devlej keäÙeeW nw? nce Dekeämej ke=â<Ce keâer yeele keâjles nQ~ nceves keâYeer meesÛee Yeer nw efkeâ Deeef]Kej Ùen ‘ke=â<Ce’ nw keâewve? ke=â<Ce Skeâ yengle-ner vešKeš yeÛÛes nQ~ Jes Skeâ kegâMeue yeeBmegjer-Jeeokeâ nQ Deewj yengle DeÛÚe veeÛeles Yeer nQ~ Jes Deheves ogMceveeW kesâ efueS YeÙebkeâj Ùeesæe nQ~ ke=â<Ce Skeâ Ûelegj jepeveslee Deewj ceneÙeesieer Yeer nQ~ Jes Ssmes DeJeleej nQ efpevemes Øesce keâjvesJeeues nj Iej ceW ceewpeto nQ~

ogÙee&Oeve ke=â<Ce kesâ yeejs ceW keânlee nw—

‘ke=â<Ce Skeâ yengle-ner DeeJeeje Deewj cetÌ{ JÙeefkeäle nw, efpemekesâ Ûesnjs hej ncesMee Skeâ Mejejleer cegmkeâeve jnleer nw~ Jen Øesce keâj mekeâlee nw, PeieÌ[e keâj mekeâlee nw, yeÌ[s Gceü keâer ceefnueeDeeW kesâ meeLe iehheW neBkeâ (ceej) mekeâlee nw Deewj Úesšs yeÛÛeeW kesâ meeLe Kesue Yeer mekeâlee nw~ Ssmes ceW keâewve keânlee nw efkeâ Jen F&MJej nw?’

ke=â<Ce keâes mecePeves kesâ efueS ogÙeexOeve keâe GoenjCe FmeefueS efueÙee ieÙee efkeâ Jen Deheveer hetjer ef]pevoieer Skeâ ]Keeme lejn keâer efmLeefleÙeeW ceW efIeje jne~ Fefleneme Gmes Skeâ Ssmes JÙeefkeäle kesâ ™he ceW osKelee nw, pees yengle-ner ]iegmmewue, ueeueÛeer Deewj Demegjef#ele Lee~ Jen (ogÙeexOeve) ncesMee meyemes F&<Ùee& keâjlee jne Deewj meyekeâe yegje Ûeenlee jne~ Deheveer F&<Ùee& Deewj ueeueÛe ceW Gmeves pees Yeer keâece efkeâS, Jes mJeÙeb Gmekesâ leLee Gmekesâ kegâue kesâ efJeveeMe kesâ keâejCe yeve ieS~ Ssmee F&<Ùee&ueg ogÙeexOeve ke=â<Ce kesâ yeejs ceW keânlee nw —‘ke=â<Ce Skeâ yengle-ner DeeJeeje Deewj cetÌ{ JÙeefkeäle nw, efpemekesâ Ûesnjs hej ncesMee Skeâ Mejejleer cegmkeâeve jnleer nw~ Jen Kee mekeâlee nw, heer mekeâlee nw, iee mekeâlee nw, Øesce keâj mekeâlee nw, PeieÌ[e keâj mekeâlee nw, yeÌ[s Gceü keâer ceefnueeDeeW kesâ meeLe iehheW ceej mekeâlee nw Deewj Úesšs yeÛÛeeW kesâ meeLe Kesue Yeer mekeâlee nw~ Ssmes ceW keâewve keânlee nw efkeâ Jen F&MJej nw?’

ceneYeejle keâe ner Skeâ Deewj Ûeefj$e nw—‘Mekegâefve’~ Mekegâefve keâes keâheš Deewj Oees]Kesyee]peer keâe Øeleerkeâ ceevee peelee nw~ Jen keânlee nw—Deiej nce ceeve Yeer ueW efkeâ ke=â<Ce ‘YeieJeeved’ nw lees Fmemes keäÙee ]heâ]ke&â heÌ[lee nw? Deeef]Kej YeieJeeved keâj keäÙee mekeâlee nw? YeieJeeved yeme Deheves Gve YekeäleeW keâes ]KegMe keâj mekeâlee nw, pees Gmekeâer hetpee keâjles nQ Deewj Gmes Øemevve jKeles nQ~ nesves oes Gmes YeieJeeved, uesefkeâve ceQ lees Gmes efyeukegâue hemevo veneR keâjlee~’

ke=â<Ce keâer yeÛeheve keâer meKeer Deewj Øesefcekeâe ‘jeOee’ ke=â<Ce keâes efyeukegâue Deueie ner lejer]kesâ mes osKeleer Leer~ Skeâ meeOeejCe-meer ieeBJe keâer ueÌ[keâer, pees otOe keâe keâece keâjleer Leer, iJeeefueve Leer, Gme jeOee kesâ veece kesâ efyevee ke=â<Ce keâe veece DeOetje ceevee peelee nw, keäÙeeWefkeâ ke=â<Ce kesâ Øeefle jeOee ceW DelÙevle ßeæe Deewj Øesce keâe YeeJe Lee~ nce ‘ke=â<Ce-jeOes’ keâYeer veneR keânles, meowJe keânles nQ —‘jeOes-ke=â<Ce’~ ieeBJe keâer Skeâ meeOeejCe-meer ueÌ[keâer Fleveer cenòJehetCe& nes ieF&, efpeleveer efkeâ mJeÙeb ke=â<Ce~ Deewj keâneR-keâneR lees Jen ke=â<Ce mes Yeer DeefOekeâ cenòJehetCe& nes ieF& nw~ ke=â<Ce kesâ yeejs ceW jeOee keânleer nw —‘ke=â<Ce cesjs Yeerlej nQ~ ceQ keâneR Yeer jntB Jes ncesMee cesjs meeLe nQ~ Jes efkeâmeer Deewj kesâ meeLe jnles ngS Yeer cesjs ner meeLe jnles nQ~

‘ke=â<Ce cesjs Yeerlej nQ~ ceQ keâneR Yeer jntB Jes ncesMee cesjs meeLe nQ~ Jes efkeâmeer Deewj kesâ meeLe jnles ngS Yeer ncesMee cesjs meeLe ner jnles nQ--jeOee’

ieesceevlekeâ heJe&le hej jnvesJeeues ie®Ì[ kesâ heg$e Les —‘JesvlesÙe’~ Jes efkeâmeer yeerceejer kesâ keâejCe hetjer lejn mes Dehebie nes ieS Les~ peye Jes ke=â<Ce mes efceues lees Gvekeâer yeerceejer hetjer lejn mes "erkeâ nes ieF& Deewj Jes Dehebielee mes cegkeäle neskeâj Deheves oce hej Ûeueves ueies~ Jes keânles nQ —‘cesjs efueS lees ke=â<Ce ner YeieJeeved nQ’~

ke=â<Ce kesâ ÛeeÛee De›etâj Skeâ yegefæceeved Deewj meppeve heg®<e Les~ GvneWves ke=â<Ce kesâ yeejs ceW Deheveer meesÛe keâes Fme Øekeâej yeleeÙee —‘Fme ÙegJee yeeuekeâ keâes osKekeâj cegPes ueielee nw ceevees metÙe&, Ûevõ, leejs meye-kegâÚ Gmekesâ ÛeejeW lej]heâ Ûekeäkeâj keâeš jns neW~ peye Jen yeesuelee nw lees Ssmee ueielee nw ceevees keâesF& MeeMJele Deewj DeefJeveeMeer DeeJee]pe megveeF& os jner nes~ Deiej Fme mebmeej ceW ‘DeeMee’ veece keâer keâesF& Ûeer]pe nw lees Jen mJeÙeb ke=â<Ce ner nw~’

Fme ÙegJee yeeuekeâ keâes osKekeâj cegPes ueielee nw ceevees metÙe&, Ûevõ, leejs meye-kegâÚ Gmekesâ ÛeejeW lej]heâ Ûekeäkeâj keâeš jns neW~ peye Jen yeesuelee nw lees Ssmee ueielee nw ceevees keâesF& MeeMJele Deewj DeefJeveeMeer DeeJee]pe megveeF& os jner nes~ Deiej Fme mebmeej ceW ‘DeeMee’ veece keâer keâesF& Ûeer]pe nw lees Jen mJeÙeb ke=â<Ce ner nw

efMeKeC[er kesâ yeejs ceW lees meYeer peeveles nQ efkeâ Gmekeâer efmLeefleÙeeB kegâÚ Deueie ner lejn keâer LeeR~ yeÛeheve mes ner Gmes keâe]heâer meleeÙee ieÙee Lee~ ke=â<Ce kesâ yeejs ceW Gmekesâ efJeÛeej megefveS —‘Jewmes lees ke=â<Ce ves cegPes Gcceero keâer keâesF& efkeâjCe veneR efoKeeF& nw uesefkeâve Jes peneB Yeer nesles nQ JeneB DeeMee keâer Skeâ uenj Ûeueleer nw, pees meyekeâes Útleer nw Deewj meyekeâe peerJeve yeoue osleer nw~’

ßeerke=â<Ce peneB Yeer nesles nQ JeneB DeeMee keâer Skeâ uenj Ûeueleer nw, pees meyekeâes Útleer nw Deewj meyekeâe peerJeve yeoue osleer nw

Deueie-Deueie ueesieeW ves ke=â<Ce keâes Deueie-Deueie ™heeW ceW osKee lees GvneWves ke=â<Ce kesâ veece Yeer Deueie-Deueie jKe efoS~ efkeâmeer ves yeÛÛee ke=â<Ce osKee lees Gmeves ‘keâevne’ keân efoÙee~ yeÛÛeeW kesâ meeLe Kesues lees meeLe kesâ yeÛÛeeW ves ‘keâvnwÙee’ keân efoÙee~ keâYeer ‘ceeKeveÛeesj’ yeves lees keâYeer ‘JebMeer yepewÙee’~ yeÛeheve kesâ veeceeW kesâ DeueeJee Yeer ßeerke=â<Ce kesâ Deewj Yeer Deveskeâ veece nQ~ DeeFS! peeveles nQ Meem$eeW Deewj «evLeeW ceW JeefCe&le ßeerke=â<Ce kesâ Deveskeâ veece Gvekesâ DeLeeX kesâ meeLe —

(1)-ke=â<Ce—(meeBJeues jbie keâe) efÛej mLeeÙeer, efpemekeâe keâYeer heleve DeLeJee Üeme ve nes DeLee&led hejceefhelee hejcesMJej, YeieJeeved~

(2)-DeÛÙegle—pees efieje ve nes, ÂÌ{, Dešue, DeefJeveeMeer DeLee&led DeÛetkeâ ØeYeg DeLeJee efpemeves keâYeer keâesF& Yetue ve keâer nes, pees $egefš ve keâjs, pees keâYeer efJeÛeefuele nes~

(3)-DeodYeglen—DeodYegle ØeYeg, Ûeecelkeâeefjkeâ F&MJej~

(4)-DeeefoosJe—me=ef<š mes hetJe& kesâ osJelee; osJeleeDeeW kesâ mJeeceer~

(5)-DeefolÙee—osJeer Deefoleer kesâ heg$e~

(6)-Depevcee—pevcejefnle DeLee&led Deveeefo, DeefJeveeMeer; efpemekeâer Meefkeäle Demeerce Deewj Devevle nes~

(7)-DepeÙee—peerJeve Deewj ce=lÙeg kesâ efJepeslee~

(8)-De#eje—efpemekeâe #ejCe DeLeJee efJeveeMe ve nes mekesâ DeLee&led DeefJeveeMeer ØeYeg~

(9)-Dece=le—cejCe-jefnle, pees cejCe DeLee&led ce=lÙeg mes cegkeäle nes DeLee&led meowJe peerefJele jnvesJeeuee YeieJeeved; Dece=le-pewmes mJe™heJeeuee~

(10)-Deveeefon—pees meJe&ØeLece nQ, Deveeefokeâeue mes nQ DeLee&led me=ef<š kesâ efvecee&lee hejceefhelee hejceelcee~

(11)-Deevevomeeiej—Deevevo Øeoeve keâjvesJeeues DeLee&led ke=âhee keâjves Jeeues YeieJeeved~

(12)-Devlelee—efpemekeâer meercee Ùee Devle ve nes, Devlenerve osJelee~

(13)-Devevlepeerle—meowJe efJepeÙeer nesvesJeeuee, ncesMee peerleves Jeeuee~

(14)-DeveÙee—efpevekeâe keâesF& mJeeceer ve nes DeLee&led pees mJeÙeb meyekeâe mJeeceer nes, Ssmee YeieJeeved~

(15)-Deefve®æe—efpemes jeskeâe ve pee mekesâ, efpemekeâe DeJejesOe ve efkeâÙee pee mekesâ DeLee&led YeieJeeved~

(16)-Dehejeefpele—pees hejeefpele ve nes mekesâ, efpevnW njeÙee ve pee mekesâ DeLee&led F&MJej~

(17)-DeJeÙegkeälee—mhe<š ef›eâmšue Ùeeveer oes<e-jefnle ceeefCekeâ; mee]heâ-mhe<š DeLee&led YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe mhe<š ceve, Úue-jefnle ùoÙe~

(18)-yeeue ieesheeue—YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe yeeue-™he~ ßeerke=â<Ce keâe yeÛeheve keâe mJe™he~

(19)-yeefue—yeue Ùee Meefkeäle kesâ YeieJeeved, meJe&Meefkeäleceeved Ùeeveer hejceefhelee hejceelcee~

(20)-ÛelegYe&pe—Ûeej YegpeeDeeW Jeeuee F&MJej~

(21)-oeveJesvõ—Jejoeve osves Jeeuee YeieJeeved~

(22)-oÙeeueg—oÙee keâjvesJeeuee, keâ®Cee keâe YeC[ej, efpemeceW oÙee keâe YeeJe DeefOekeâ nes~

(23)-oÙeeefveefOe—oÙee keâe ]Ke]peevee, yengle-ner oÙeeueg DeLee&led meye hej oÙee keâjvesJeeues YeieJeeved~

(24)-osJeeefOeosJe—osJeeW kesâ osJe DeLee&led hejcesMJej, hejceelcee, F&MJej~

(25)-osJekeâervevove—osJekeâer keâe heg$e Ùee yesše DeLee&led ke=â<Ce~

(26)-osJesMe—osJeleeDeeW keâe jepee, F&MJejeW keâe Yeer F&MJej Ùeeveer hejceefhelee hejceelcee~

(27)-Oecee&OÙe#e—Oece& keâe mJeeceer, Oecee&efOekeâejer~

(28)-ÉeefjkeâeOeerMe—Éeefjkeâe kesâ DeefOeheefle Ùeeveer YeieJeeved ßeerke=â<Ce~

(29)-ieesheeue—iJeeueeW kesâ meeLe KesuevesJeeues, ieeÙeeW keâes heeuevesJeeues DeLee&led YeieJeeved ßeerke=â<Ce~

(30)-ieesheeueefØeÙee—ieew-heeuekeâeW kesâ efØeÙe, iJeeueeW kesâ efØeÙe ßeerke=â<Ce~

(31)-ieesefJevoe—ieewMeeuee Ùee ieeÙeeW keâe DeOÙe#e; ieeÙe, Øeke=âefle Deewj Yetefce keâes ÛeenvesJeeuee, Gvemes Øesce keâjvesJeeuee DeLee&led ßeerke=â<Ce~

(32)-%eevesMJej—%eeve kesâ mJeeceer DeLee&led F&MJej~

(33)-nefj—Øeke=âefle kesâ osJelee; efJe<Ceg kesâ DeJeleej ßeerke=â<Ce~

(34)-efnjCÙeieYee&—Gme pÙeeseflece&Ùe DeC[ mes Glhevve, efpememes yeÇÿee leLee mecemle me=ef<š keâer Glheefòe ngF& nw; meyemes MeefkeäleMeeueer Øepeeheefle~

(35)-$e+ef<ekesâMe—meYeer FefvõÙeeW kesâ oelee~

(36)- peieodieg®—peieled DeLee&led me=ef<š keâe ieg®, yeÇÿeeC[ keâe ieg®~

(37)-peieoerMe, peieoerMee—hejcesMJej, meYeer kesâ j#ekeâ hejceefhelee~

(38)-peievveeLe—peieled kesâ veeLe Ùeeveer mJeeceer, yeÇÿeeC[ kesâ F&MJej~

(39)-peveeOe&ve—meyekeâes Jejoeve osvesJeeues DeLee&led F&MJej~

(40)-peÙeblen—meYeer Me$egDeeW keâes hejeefpele keâjvesJeeuee~

(41)-pÙeeseflejeefolÙe—efpemeceW metÙe& keâer Ûecekeâ nes~

(42)-keâceueveeLe—osJeer ue#ceer kesâ mJeeceer~

(43)-keâceueveÙeve—efpemekeâer DeeBKeW keâceue kesâ meceeve neW, megvoj ves$eeW Jeeuee DeLee&led ßeerke=â<Ce~

(44)-keâecemeeblekeâ—DelÙeeÛeejer jepee kebâme keâe Devle Ùee JeOe keâjvesJeeues ßeerke=â<Ce~

(45)-kebâpeueesÛeve·kebâpe±ueesÛeve—efpemekesâ ves$e keâceue kesâ meceeve megvoj neW~

(46)-kesâMeJe—uecyes, Ieves Deewj megvoj yeeueeW Jeeuee DeLee&led ßeerke=â<Ce, hejcesMJej~

(47)-ceeKeveÛeesj—cekeäKeve Ûegjeves-KeevesJeeuee DeLee&led ßeerke=â<Ce keâe yeeue-™he~

(48)-ue#ceerkeâevle—osJeer ue#ceer kesâ osJelee~

(49)-ueeskeâeOÙe#e—leerveeW ueeskeâeW kesâ mJeeceer DeLee&led YeieJeeved, hejceelcee~

(50)-ceove—Øesce Deewj Devegjeie keâe Øeleerkeâ Ùeeveer Øesce kesâ osJelee~

(51)-ceeOeJe—ceOeg-mecyevOeer, pees ceOeg keâer lejn ceer"er cegmkeâeve efueÙes nes DeLee&led ßeerke=â<Ce~ (efJeMes<e—ceOeg veecekeâ je#emeeW kesâ JeOe keâjves kesâ keâejCe ßeerke=â<Ce keâes ‘ceeOeJe’ keâne peelee nw)~

(52)-ceOegmetove—ceOeg-oeveJeeW keâe Devle DeLeJee JeOe keâjvesJeeues DeLee&led ßeerke=â<Ce~

(53)-censvõ—Fvõ kesâ mJeeceer DeLee&led ßeerke=â<Ce~

(54)-ceveceesnve—meyekesâ ceve keâes ceesnves Ùee uegYeeves Jeeuee~

(55)-ceveesnj—meyekesâ ceve keâes nj uesvesJeeuee DeLee&led yengle ner megvoj jbie-™he Jeeues YeieJeeved~

(56)-ceÙetjhebKeer—Deheves cegkegâš hej ceesj-hebKe OeejCe keâjves Jeeues YeieJeeved ßeerke=â<Ce~

(57)-ceesnve—meyekeâes ner ceesefnle Ùee Deekeâef<e&le keâj uesves Jeeues ßeerke=â<Ce~

(58)-cegjueer—yeeBmegjer yepeevesJeeues ØeYeg DeLee&led ßeerke=â<Ce~

(59)-cegjueerOej—cegjueer DeLeJee yeeBmegjer OeejCe keâjvesJeeues Ùee jKevesJeeues DeLee&led YeieJeeved ßeerke=â<Ce~

(60)-cegjueer ceveesnj—cegjueer DeLeJee yeeBmegjer yepeekeâj ceesefnle keâj uesves Jeeues YeieJeeved ßeerke=â<Ce~

(61)-vevoieesheeue—vevo yeeyee kesâ heg$e~

(62)-veejeÙeCe—meyekeâes Deheveer MejCe ceW ues uesvesJeeues~

(63)-efvejbpeve—ceeÙee mes efveefue&hle DeLeJee Deueie jnvesJeeuee, efve<keâuebkeâ YeieJeeved~

(64)-efveieg&Ce—melJe, jpe Deewj lece—Fve leerveeW iegCeeW mes hejs, efpemeceW keâesF& DeJeiegCe ve nes DeLee&led F&MJej~

(65)-he©enmlee—efpemekesâ neLe keâceue keâer lejn megvoj neW~

(66)-he©eveeYe—efpemekeâer veeefYe keâceue kesâ Deekeâej keâer nes~

(67)-hejyeÇÿe—efveieg&Ce Deewj efve®heeefOe yeÇÿe, pees peieled mes hejs nQ~

(68)-hejceelcee—hejyeÇÿe, F&MJej, hejcesMJej~

(69)-hejce heg®<e—ßes<" JÙeefkeälelJe kesâ mJeeceer~

(70)-heeLe&meejLeer—Depeg&ve kesâ jLe keâes ÛeueevesJeeuee meejLeer~

(71)-Øepeeheefle—meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ veeLe~

(72)-hegCÙe—efvece&ue JÙeefkeälelJe kesâ mJeeceer~

(73)-heg®<eesòece—heg®<eeW ceW Gòece DeLeJee ßes<" heg®<e~

(74)-jefJeueesÛeve—metÙe& efpemekeâe ves$e nes~

(75)-menœeekeâeMe—n]peej DeeBKeeW Ùee ves$eeW Jeeues YeieJeeved~

(76)-menœepeerle—n]peejeW keâes peerlevesJeeuee~

(77)-menœeheeo—efpemekesâ n]peejeW hewj neW~

(78)-mee#eer—mecemle osJeeW kesâ ieJeen, me=ef<š keâer nj ieefleefJeefOe kesâ ieJeen DeLee&led meye hej ve]pej jKevesJeeues YeieJeeved~

(79)-meveeleve—efpemekeâe keâYeer keâesF& Devle ve nes, Devevle DeLee&led F&MJej~

(80)-meJe&peve—meye-kegâÚ peevevesJeeuee~

(81)-meJe&heeuekeâ—meyekeâe heeueve keâjvesJeeuee~

(82)-meJexMJej—meyekeâe mJeeceer, meyekeâe F&MJej~

(83)-melÙeJeÛeve—meowJe melÙe keânves DeLeJee yeesueves Jeeuee~

(84)-melÙeJle—ßes<" JÙeefkeälelJe Jeeues osJe~

(85)-Meblen—Meevle YeeJe Ùee mJeYeeJe Jeeues~

(86)-ßes<"—ceneved~

(87)-ßeerkeâevle—DeodYegle meewvoÙe& kesâ mJeeceer~

(88)-MÙeece—efpemekeâe jbie Ùee JeCe& meeBJeuee nes~

(89)-MÙeecemegvoj—meeBJeues jbie ceW Yeer megvoj efoKeves Jeeuee~

(90)-megoMe&ve—™heJeeve~

(91)-megoMe&veÛe›eâOeejer—megoMe&ve Ûe›eâ OeejCe keâjvesJeeuee~

(92)-megcesOe—meJe&%eeveer~

(93)-megjsMece—meYeer peerJe-pevlegDeeW kesâ osJe~

(94)-mJeie&heefle—mJeie& kesâ mJeeceer DeLeJee jepee~

(95)-ef$eefJe›eâcee—leerveeW ueeskeâeW kesâ efJepeslee~

(96)-Ghesvõ—Fvõ kesâ YeeF&~

(97)-JewkegâC"veeLe—JewkegâC" Ùeeveer mJeie& kesâ mJeeceer~

(98)-JeOe&ceeve—yeÌ{ves DeLeJee Je=efæ keâe Øeleerkeâ; efpemekeâe keâesF& Deekeâej ve nes, efvejekeâej DeLee&led hejceefhelee hejceelcee~

(99)-JeemegosJe—JemegosJe kesâ heg$e ßeerke=â<Ce~

(100)-efJe<Ceg—YeieJeeved efJe<Ceg kesâ mJe™he~

(101)-efJeMJele=hle—mebmeej keâes le=hle Ùeeveer mevleg<š keâjvesJeeuee~

(102)-efJeMJekeâcee&—yeÇÿeeC[ kesâ efvecee&lee YeieJeeved~

(103)-efJeMJecetefle&—meejs yeÇÿeeC[ keâe ™he~

(104)-efJeMJe™hee—efpemekesâ Devoj meejer me=ef<š keâe ™he meceeÙee nes~ pewmes ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve keâes ieerlee keâe GheosMe osles meceÙe Dehevee ™he efoKeeÙee Lee~

(105)-efJeMJeelcee—meejs yeÇÿeeC[ Ùee me=ef<š keâer Deelcee~

(106)-Je=<eheJJee&—ßeerke=â<Ce~

(107)-ÙeogJesvõ—ÙeeoJe JebMe Ùee kegâue kesâ cegefKeÙee~

(108)-Ùeesieer—Ùeesie keâe meeOeve Ùee DeYÙeeme keâjvesJeeuee, Deelce%eeveer~

(109)-Ùeesefieveerveecheefle—mecemle ÙeesefieÙeeW kesâ mJeeceer~

(110)-ÙeMeesoeJelmeue (ceelee ÙeMeesoe keâe ueeÌ[uee hÙeeje yeÛÛee)~

Fmekesâ Deefleefjkeäle ßeerke=â<Ce keâes JemegosJeelcepe (JeemegosJe kesâ heg$e), ueeruee heg®<eesòece, ueerueeceeveg<e efJe«en, ßeerJelme keâewmlegYeOejeÙe (ßeerJelme Deewj keâewmlegYe jlve OeejCe keâjsJeeuee), ÛelegYeg&peeòe Ûe›eâeefmeieoe (Ûeej YegpeeDeeW ceW Mem$e OeejCe efkeâS ngS), meKeecyegpee ÙegoeÙegpeeÙe (megoMe&ve Ûe›eâ, ieoe, Skeâ leueJeej, MebKe-keâceue, keâceue keâe hetâue Deewj efJeefYevve DeŒe-MeŒe keâes OeejCe keâjves Jeeues), ßeerMeeÙe (ßeerue#ceer keâe efveJeeme), vevoieeshe efØeÙeelcepe (vevo veecekeâ ieeshe DeLeJee iJeeuee keâe hÙeeje yeÛÛee), ÙecegveeJesiee mebnej (Ùecegvee veoer keâer ieefle keâes ceele osvesJeeuee), yeueYeõ efØeÙevegpe (yeuejece keâe Úesše YeeF&), hetlevee peerJeve-nj (je#emeer hetlevee keâes ceejvesJeeuee), Mekeâšemegj Yebpeve (oeveJe Mekeâšemegj keâes ceejvesJeeuee), vevo›epe peveeveefvove (vevo Deewj yeÇpe kesâ ueesieeW kesâ efueS KegMeer ueevesJeeuee), meefÛÛeoevevoefJe«en (DeefmlelJe, peeie™keâlee Deewj Deevevo keâe mJeeceer), veJeveerle efJeefuehleeÁ (Ssmes YeieJeeved efpevekeâe Mejerj ceeKeve mes efuehle nes), veJeveerlevešve (pees cekeäKeve kesâ efueS veeÛeles nQ), cegÛegkegâvo Øemeeokeâ (megieefvOele hetâueeW keâes OeejCe keâjvesJeeues), <ees[Mem$eer menœesMe (16000 ceefnueeDeeW kesâ mJeeceer), ef$eYeÁer (leerve yeue—ieo&ve, keâcej Deewj hewj ceW oskeâj KeÌ[e ngDee), ceOegjeke=âle (Deekeâ<e&keâ ™he), MegkeâJeeiece=leeyoervoJes (Megkeâe kesâ Devegmeej Dece=le keâe cenemeeiej), Ùeesieerheefle (ÙeesefieÙeeW keâe mJeeceer DeLeJee YeieJeeved, JelmeJeeefš ÛejeÙe (ieeÙe Deewj yeÚÌ[eW keâer osKeYeeue keâjvesJeeues Deewj GvnW ÛejevesJeeues), Devevle (Devlenerve), OesvegkeâemegjYe_peveeÙe (Oesvegkeâemegj veecekeâ je#eme keâes nje ossvesJeeues YeieJeeved, le=Ceer-ke=âle-le=CeeJelee&Ùe (yeJeC[j oeveJe ‘ef$eveJeelee&’ keâe mebnej keâjvesJeeues), GòeueesòeeueYes$es (Oesvegkeâe veecekeâ je#eme keâe JeOe keâjvesJeeues), leceeue MÙeeceue ke=âlee (efpevekeâe Mejerj ‘leeceuee’ kesâ hesÌ[ keâer lejn nw DeLee&led yengle keâeuee), ieeshe-ieesheerMJej (ieesheer ieesefheÙeeW kesâ DeLee&led iJeeue-iJeeefueveeW kesâ YeieJeeved), keâesefšmetÙee& meceØeYee (Skeâ ueeKe metÙe& kesâ meceeve ÛecekeâvesJeeues), Fueeheefle (pees %eeve kesâ mJeeceer nQ), hejbpÙeesefle<e (hejce pÙeeseflehetCe& ØekeâeMe), ÙeotÉneÙe (ÙeogJebefMeÙeeW kesâ veslee), Jeveceeefueves (ÛeeBoer keâer ceeuee henves ngS), heerleJemeve (heerues Jem$e henves ngS), heeefjpeeleehenejkeâeÙe (heeefjpeele hetâue), ieesJeOe&veeÛeueesæ$ex (ieesJeOe&ve heJe&le keâes Deheveer GBieueer mes G"eves Jeeues), meJe&heeuekeâeÙe (meYeer peerJeeW kesâ j#ekeâ), DepeeÙe (peerJeve Deewj ce=lÙeg kesâ efJepeslee), keâecepevekeâ (meebmeeefjkeâ ceve ceW FÛÚeSB Glhevve keâjvesJeeuee), keâ_ueesÛeveeÙe (megvoj DeeBKeeWJeeues), ceOegIves (ceOeg veecekeâ je#eme keâe mebnej keâjves Jeeues), ceLegjeveeLe (ceLegje veiejer kesâ YeieJeeved), ye=oeJeveele me_ÛeeefjCes (Je=voeJeve kesâ JeveeW-pebieueeW ceW YeüceCe keâjvesJeeues), leguemeeroece Yet<eveeÙe (leguemeer ceeuee OeejCe efkeâS ngS), mÙeceblekeâ njCekeâlee& (mÙeceblekeâ veece keâer yengcetuÙe ceefCe keâer Ûeesjer keâjves Jeeues~ yelee oW efkeâ Fmekeâer Ûeesjer keâe keâuebkeâ ßeerke=â<Ce keâes ueiee Lee), ceeefÙeves (peeotiej, ceeÙee keâe YeieJeeved), hejceheg®<e (meJeexÛÛe), mebmeejJewjer (Yeeweflekeâ DeefmlelJe keâe ogMceve), kebâmeeefjj (jepee kebâme kesâ Me$eg), cegjejer (‘cegje’ veecekeâ oeveJe kesâ ogMceve), veejekeâevlekeâ (‘veeje’ veecekeâ oeveJe keâe mebnej keâjves Jeeuee), Deveeefo yeÇÿeÛeeefjkeâ (efpemekeâer meercee ve nes, Demeerce; efpemekeâe Deeefo Ùee DeejcYe ve nes~ pees meoe mes yevee-Ûeuee Dee jne nes), ke=â<CeeJÙemevekeâMe&keâ (õewheoer kesâ mebkeâš keâe efveJeejCe keâjvesJeeuee), efMeMegheeueefMejMÚsòe (efMeMegheeue keâe efmej OeÌ[ mes Deueie keâjvesJeeuee), ogÙeexOevekegâueevleke=âle (ogÙeexOeve kesâ jepeJebMe keâe efJeveeMe keâjvesJeeuee), efJeotje›etâj Jejo (‘vejkeâe’ veecekeâ oeveJe keâe mebnej keâjvesJeeuee), efJeMJe™heØeoMe&keâ (efJeMJe™he keâe ØekeâšerkeâjCe DeLee&led ßeerke=â<Ce), melÙeJeeÛes (melÙe yeesueves Jeeues), melÙe mebkeâuhe (meÛÛes mebkeâuhe kesâ YeieJeeved), melÙeYeeceejlee (melÙeYeecee kesâ Øesceer), peÙeer (ncesMee efJepeÙeer YeieJeeved), megYeõe hetJe&pe (megYeõe kesâ YeeF&), Yeer<cecegefkeäle ØeoeÙekeâ (Yeer<ce efheleecen keâes cees#e efoueeves Jeeues), peieodieg® (yeÇÿeeC[ kesâ hetJe&oelee), peievveeLe (yeÇÿeeC[ kesâ YeieJeeved), JesCegveeo efJeMeejo (yeebmegjer mebieerle kesâ yepeeves ceW efJeMes<e%e), Je=<eYeemegj efJeOJebefme (oeveJe Je=<eemegj kesâ mebnejkeâ), yeeCeemegj keâjevleke=âle (Jes YeieJeeved, efpevneWves yevemegje kesâ Mem$eeW keâes peerle efueÙee), ÙegefOeef‰j Øeefle<"e$es (Oece&jepe ÙegefOeef<"j keâes jepee kesâ ™he ceW mLeeefhele keâjvesJeeuee), yeefn&yene&Jelebmekeâ (ceesj hebKe mepeeS ngS), DeJÙekeäle (efpemes JÙekeäle ve efkeâÙee pee mekesâ), ieerleece=le cenesoOeer (YeieJeodieerlee keâe Dece=le-Ùegkeäle Skeâ cenemeeiej), keâeueerÙeheâefCeceeefCekeäÙe jef_pele ßeerheoecyegpe (YeieJeeved, efpevekesâ keâceue kesâ hewj keâeefueÙee veeie kesâ ng[ mes jlve OeejCe keâjles nQ), Ùe%eYeeskeäle (Ùe%e Deewj leheeW keâe Yeeskeälee Deewj mechetCe& ueeskeâeW keâe ceneved F&MJej leLee Yetlecee$e keâe megùo efce$e), oeveJesvõ efJeveeMekeâ (DemegjeW (je#emeeW) kesâ osJelee keâe veeMe keâjvesJeeuee), hevveieeMeve Jeenve (efpemekeâe Jeenkeâ ie®Ì[ nw), peue›eâer[e meceemekeäle ieesheerJem$e Dehenejkeâ (YeieJeeved, pees Ùecegvee veoer ceW veneleer-Kesueleer ieesefheÙeeW kesâ Jem$e efÚheeles nQ), leerLe&keâje (heefJe$e leerLeeX kesâ efvecee&lee), JesoJesÅee (JesoeW kesâ œeesle), oÙeeefveefOe (keâ®Cee kesâ meeiej), meJe&Yetleelcekeâe (mecemle leòJeeW keâer Deelcee), meJe&«en™heer (mechetCe&lee kesâ mJeeceer), hejelhejeÙe (cenevelece mes ceneved), DeÛÙegle (efpemeves keâYeer Yetue ve keâer nes), Deveblepeerle (ncesMee efJepeÙeer nessves Jeeuee), Deefve®æ efpemekeâe efJejesOe keâYeer ve efkeâÙee pee mekesâ), DeeefjJe (yegefæ Deewj vÙeeÙe keâe jepee), DeveerMe (melmebieefle Ùee DeÛÚe meeLeer), DeØecesÙe (Devevle Ùee efyeukegâue YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer lejn), SkesâMJej (F&MJej Skeâ ner nw), F&Meeve (YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe Skeâ veece), ke=âoÙe (yesno Ùetefvekeâ), ceove (Øesce keâe Øeleerkeâ), DeesefveMe (ceve keâe mJeeceer), megcesOe (meJe&%eeveer), efJeJeeve (ØeefleYeeMeeueer,), DeefÛevlÙe (DekeâuheveerÙe) SJeb Yeeveg (pees mJeÙeb Ûecekeâlee nw)~

Oece& kesâ %eelee efJeÉeveeW keâe cele nw efkeâ ßeerke=â<Ce keâes Skeâ veece mes hegkeâejvee Ùee Gvekeâer Skeâ ner ÚefJe keâes efvenejvee DeeJeMÙekeâ veneR nw~ Yekeälepeve Gvekesâ efkeâmeer Yeer veece keâes hegkeâej mekeâles nQ Deewj efkeâmeer Yeer ÚefJe keâes efvenej mekeâles nQ~ YeieJeeved keâYeer veece Deewj ÚefJe kesâ Pecesues ceW veneR heÌ[les, Jes lees YeeJe (Øesce) kesâ YetKes nQ~ Øesce mes hegkeâejs ieS efkeâmeer Yeer veece mes Jes YekeäleeW keâer Deesj Deekeâef<e&le nes peeles nQ leLee Gvekesâ ceve keâer yeele keâes peeve-megvekeâj Gvehej Deheves vesn keâer Je<ee& keâjles nQ~

µµµ

µDeOÙeeÙe-yeejn

--------------

µkeäÙeeW efueÙee efJe<Cegpeer ves ke=â<CeeJeleej?

(Oejleer-ceelee ves ieeÙe keâe ™he Oejkeâj osJeleeDeeW mes efkeâÙee efveJesove, leye efueÙee YeieJeeved efJe<Ceg ves DeJeleej)

peye Oejleer hej DeOece& keâe Kesue Kesuee pee jne Lee, je#emeeW ves ÛeejeW lejheâ nenekeâej ceÛee jKee Lee lees hejsMeeve neskeâj Oejleer-ceelee ves ieeÙe keâe ™he OeejCe efkeâÙee Deewj osJeleeDeeW kesâ heeme peekeâj Deheveer j#ee SJeb megj#ee keâer iegnej ueieeF&~ ieeÙe yeveer Oejleer-ceelee ves JÙeLefele ceve mes osJeleeDeeW mes efveJesove keâjles ngS keâne efkeâ Fme meceÙe je#emeeW keâe Deelebkeâ cegPehej yeÌ{lee ner pee jne nw, Fmes ]Kelce keâjW~ Oejleer-ceelee keâe oo& lees osJeleeDeeW ves megve efueÙee uesefkeâve Gvekesâ heeme ieeÙe-ceelee keâer mecemÙee keâe keâesF& meceeOeeve veneR Lee~ meejs osJeleeieCe yesyemeer Deewj yesÛeejieer keâer Ûeeoj uehesšs Skeâ-otmejs keâe cegBn osKeves ueies~ yesyeme osJeleeDeeW ves leye yeÇÿeepeer kesâ heeme peeves keâe efveCe&Ùe efueÙee~ yeÇÿeueeskeâ ceW yeÇÿeepeer kesâ heeme peeles meceÙe osJeleeieCe Oejleer-ceelee keâes Yeer Deheves meeLe ues ieS~ JeneB hengBÛekeâj GvneWsves yeÇÿeepeer kesâ mece#e Oejleer-ceelee keâer JÙeLee-keâLee keân megveeF& Deewj efveJesove efkeâÙee efkeâ Oejleer hej-mes owlÙeeW Deewj je#emeeW keâe Yeej keâce efkeâÙee peeS~ he=LJeer Deewj osJeleeDeeW keâer iegnej megvekeâj yeÇÿeepeer ves keâne efkeâ Fme mecemÙee keâe meceeOeeve JewkegâC"Oeece kesâ mJeeceer YeieJeeved efJe<Ceg ner keâj mekeâles nQ~ Deehe meye GvneR kesâ heeme peeFS~

yeÇÿeepeer keâe keâne ceevekeâj osJeleeieCe ieeÙe-ceelee keâe ™he OeejCe efkeâS Oejleer-ceelee keâes Deheves meeLe ueskeâj YeieJeeved efJe<Ceg kesâ efveJeeme #eerj-meeiej hengBÛes~ efpeme meceÙe Ùes osJeleeieCe Oejleer-ceelee kesâ meeLe YeieJeeved efJe<Ceg mes efceueves #eerjmeeiej hengBÛes, Gme meceÙe ßeernefj Mes<eveeie hej uesšs ngS Deejece keâj jns Les~ Gvekesâ mece#e hengBÛekeâj osJeleeDeeW meefnle Oejleer-ceelee ves ßeernefj keâes ØeCeece efkeâÙee Deewj neLe peesÌ[keâj Deheves Deeves keâe keâejCe yeleeles ngS efveJesove efkeâÙee efkeâ Oejleer keâes owlÙeeW Deewj je#emeeW mes cegkeäle keâjeÙee peeS~ meYeer DeeievlegkeâeW keâer yeele megvekeâj efJe<Ceg YeieJeeved ves Skeâ jnmÙeceÙeer cegmkeâeve kesâ meeLe GvnW DeeMJemle efkeâÙee efkeâ Jes hejsMeeve ve neW, Deheves-Deheves Oeece keâes ueewšW~ ceQ peuoer ner ceveg<Ùe kesâ ™he ceW he=LJeerueeskeâ ceW DeJeleej uetBiee leLee heehe Deewj heeefheÙeeW keâe Devle keâ™Biee~

efJe<Ceg YeieJeeved mes DeeMJeemeve heekeâj Oejleer-ceelee meefnle meYeer osJeleeieCe Deheves-Deheves Oeece keâer Deesj ueewš ieS~

Gme meceÙe ÉehejÙegie Lee Deewj ceLegje ceW jepee G«emesve jepe efkeâÙee keâjles Les~ Jes yengle-ner oÙeeueg leLee vÙeeÙeefØeÙe Les uesefkeâve Gvekeâe yesše kebâme yengle-ner DelÙeeÛeejer Deewj ueeueÛeer Lee~ Gmes jepeieöer keâe ceesn Lee~ Skeâ efove Gmeves Deheves yeue mes Deheves ner efhelee keâes jepe-efmebnemeve mes Gleejkeâj pesue ceW [eue efoÙee Deewj mJeÙeb keâes ceLegje keâe jepee Ieesef<ele keâj efoÙee~

kebâme DelÙeeÛeejer lees Lee uesefkeâve Deheveer yenve osJekeâer mes yengle hÙeej keâjlee Lee~ Skeâ efove osJekeâer keâer Meeoer jepee Metjmesve kesâ heg$e JemegosJe kesâ meeLe ngF&~ Meeoer kesâ yeeo peye kebâme osJekeâer keâes efJeoe keâjves ueiee leYeer DeekeâeMeJeeCeer ngF& efkeâ osJekeâer keâer Dee"JeeR mevleeve ner kebâme keâe JeOe keâjsieer~ Flevee megveles ner kebâme kesâ hewjeW leues mes ]peceerve efKemekeâves ueieer~ Jen YeÙeYeerle nes G"e~ Deheves nlÙeejs keâer keâuhevee keâjkesâ Gmekeâe leve-yeove peueves ueiee~ ]iegmmes mes Gmekeâe Ûesnje lecelecee G"e~ Gmeves meesÛee efkeâ Jen osJekeâer keâer Dee"JeeR meleeveve keâes pevce uesles ner ceej [euesiee lees efheâj keâesF& cesje keâeue veneR yeve heeSiee~ Ùen yeele ceefmle<keâ ceW Deeles ner kebâme ves osJekeâer Deewj JemegosJe keâes pesue ceW [ueJee efoÙee~

Deheveer ceewle kesâ YeÙe mes kebâme Flevee YeÙeYeerle Lee efkeâ Jen osJekeâer kesâ ieYe& mes pevce uessvesJeeues nj yeÛÛes keâes ner Dehevee keâeue mecePeves ueiee Deewj pewmes ner keâesF& efMeMeg pevce ueslee kebâme Gmekeâer nlÙee keâj oslee~ Skeâ-Skeâ keâjkesâ Gmeves osJekeâer keâer Ún mevleeveeW keâes Ûešdševe hej heškeâkeâj ceej efoÙee~ YeieJeeved keâer ÙeesieceeÙee keâer Ùeespevee kesâ Devegmeej Mes<eveeie osJekeâer keâer meeleJeeR mevleeve kesâ ™he ceW pevce uessves Jeeues Les~ peye osJekeâer meeleJeeR mevleeve kesâ efueS ieYe&Jeleer ngF& lees osJeleeDeeW Deewj ÙeesieceeÙee ves lej]keâerye mes Gme mevleeve keâes JemegosJe keâer henueer helveer jesefnCeer kesâ ieYe& ceW hengBÛee efoÙee Lee~ yeeo ceW Fme mevleeve keâes ke=â<Ce kesâ yeÌ[s YeeF& yeuejece kesâ ™he ceW peevee ieÙee~ Fmekesâ yeeo Yeeõheo kesâ ke=â<Ce he#e keâer De<šceer keâes jesefnCeer ve#e$e ceW osJekeâer keâer Dee"JeeR mevleeve ves pevce efueÙee~ Gmekesâ pevce uesles ner pesue kesâ meejs megj#eekeâceea Deheves-Deehe mees ieS~ Ssmes ceW DeÛÚe ceew]keâe mecePekeâj JemegosJe ves jele ceW ner yeÛÛes keâes Ùecegvee heej keâjekeâj vevo kesâ Iej hengBÛee efoÙee~ Ùener Lee YeieJeeved efJe<Ceg keâe ceveg<Ùe kesâ ™he ceW Oejleer hej DeJeleej~ YeieJeeved efJe<Ceg keâe Ùen Dee"Jeeb DeJeleej Lee, efpemeves Deheveer ueerueeDeeW Deewj %eeve mes Deepe-lekeâ ogefveÙee keâe ceeie& ØeMemle efkeâÙee Deewj nj efmLeefle-heefjefmLeefle ceW peervee efmeKeeÙee~

µµµ

µDeIÙeeÙe-lesjn

-----------

ke=â<Ce-efØeÙee jeOee keâe jnmÙe

(leerve heewjeefCekeâ keâLeeSB)

1

ve=ie heg$e jepee megÛevõ Deewj efhelejeW keâer ceevemeer keâvÙee ueerueeJeleer ves yeejn meeue lekeâ lehe keâjkesâ yeÇÿeepeer mes jeOee keâes heg$eer kesâ ™he ceW Øeeefhle keâe Jejoeve ceeBiee~ heâuemJe™he ÉehejÙegie ceW Jes jepee Je=<eYeeveg Deewj jeveer keâerefle&oe kesâ ™he ceW ceW pevces~ oesveeW kesâ yeerÛe JewJeeefnkeâ mecyevOe mechevve ngS Deewj oesveeW heefle-helveer yeve ieS~ Oeerjs-Oeerjs ßeerjeOee kesâ DeJelejCe keâe meceÙe Dee ieÙee~ mechetCe& yeÇpe ceW keâerefle&oe kesâ ieYe&OeejCe keâe meceeÛeej megKe-m$eesle yevekeâj hewâueves ueiee~ meYeer GlkeâC"ehetJe&keâ Deeieeceer efMeMeg kesâ pevce keâer Øeleer#ee keâjves ueies~ efheâj efMeMeg-pevce keâe cegntle& Yeer Dee ieÙee~ Yeeõheo keâer Megkeäuee De<"ceer ÛevõJeemej ceOÙeendve kesâ meceÙe DeekeâeMe cesIeeÛÚvve nes ieÙee~ menmee Skeâ pÙeesefle Øemetefle-ie=n ceW hewâue ieF&~ Ùen Fleveer leer›e pÙeesefle Leer efkeâ meYeer kesâ ves$e ÛegbefOeÙee ieS~ Skeâ #eCe heMÛeeled JeneB GheefmLele ieesefheÙeeW ves osKee efkeâ Mele-menm$e MejleÛevõeW keâer keâeefvle kesâ meeLe Skeâ vevneR yeeefuekeâe keâerefle&oe cewÙee kesâ mece#e uesšer ngF& nw Deewj Gmekesâ ÛeejeW Deesj efoJÙe-heg<heeW kesâ {sj nQ~ Gme yeeefuekeâe kesâ DeJelejCe kesâ meeLe ner veoer keâer Oeeje efvece&ue nes ieF& Deewj ÛeejeW efoMeeSB DeodYegle ]KegMeyet mes mejeyeesj nes G"eR leLee Meerleue cevo heJeve cemleeves Deboe]pe ceW yenves ueieeR~

2

ßeerjeOee ÉehejÙegie ceW Je=<eYeeveg kesâ Iej Øekeâš nesleer nQ~ keânles nQ efkeâ Skeâ yeej ßeerjeOee ieesueeskeâefJenejer mes ™" ieFË~ Gmeer meceÙe JeneB ieeshe megoecee hengBÛes~ jeOee keâe ceeve GvnW Deme¢e nes jne Lee~

Tyekeâj GvneWves ßeerjeOee kesâ JÙeJenej keâer Yelme&vee keâer~ Fmemes kegâefhele neskeâj jeOee ves keâne—‘megoecee! legce cesjs ùoÙe keâes mevlehle keâjles ngS Demegj keâer YeeBefle keâeÙe& keâj jns nes, Dele: legce DemegjÙeesefve keâes Øeehle neWies~’ jeOee kesâ Fme ßeehe keâes megvekeâj megoeceepeer keâeBhe G"s Deewj JÙeefLele ceve mes yeesues—‘ieesueeskesâMJejer! Deheves ßeehe mes legceves cegPes veerÛes efieje efoÙee nw~ cegPes Demegj-Ùeesefve Øeeefhle keâe og:Ke veneR nw hejvleg ceQ ßeerke=â<Ce efJeÙeesie keâer keâuhevee keâjkesâ ner lehle nes jne ntB~ Fme efJeÙeesie keâe legcnW DevegYeJe veneR nw, Dele: Skeâ yeej legce Yeer Fme og:Ke keâe DevegYeJe keâjes~ Fmekesâ efueS ceQ Yeer legcnW ßeehe oslee ntB efkeâ megotj Éehej ceW ßeerke=â<Ce kesâ DeJelejCe kesâ meceÙe legce Yeer Deheveer meefKeÙeeW kesâ meeLe ieeshe-keâvÙee kesâ ™he ceW pevce ueesieer Deewj leye ßeerke=â<Ce mes efJeÙeesie legcnW menvee heÌ[siee~’ Flevee keânkeâj megoecee JeneB mes Ûeues ieS~

keânles nQ efkeâ megoecee keâes peeles ngS osKekeâj ßeerjeOee keâes Deheveer ]ieueleer keâe DeeYeeme ngDee Deewj Jes YeÙe mes keâelej nes G"eR~ leye ueerueeOej ke=â<Ce ves GvnW meevlJevee oer efkeâ ns osJeer! Ùen ßeehe veneR Deefheleg Jejoeve nw~ megoecee kesâ Fmeer Jejoeve mes peieled ceW legcnejer ceOegj ueeruee-jme keâer meveeleve Oeeje ØeJeeefnle nesieer, efpemeceW [gyekeâer ueieekeâj peerJe Devevlekeâeue lekeâ ke=âlÙe-ke=âlÙe neWies~ Fme Øekeâej Éehej ceW he=LJeer hej ßeerjeOee keâe DeJelejCe ngDee~

3

ßeerjeOee kesâ he=LJeer hej Deeves mes mecyeefvOele Skeâ keâLee he©e-hegjeCe ceW Yeer efceueleer nw~ Gme keâLee kesâ Devegmeej ßeerJe=<eYeeveg Ùe%e-Yetefce keâer me]heâeF& keâj jns Les lees GvnW Yetefce-keâvÙee kesâ ™he ceW ßeerjeOee keâer Øeeefhle ngF&~ Ùen Yeer ceevee peelee nw efkeâ efJe<Ceg kesâ DeJeleej kesâ meeLe DevÙe osJeleeDeeW ves Yeer DeJeleej efueÙee~ JewkegâC" ceW efmLele ue#ceerpeer leye jeOee-™he ceW DeJeleefjle ngFË~ keâLee kegâÚ Yeer nes, keâejCe kegâÚ Yeer nes—jeOee efyevee lees ke=â<Ce nQ ner veneR~

‘jeOee’ keâe Guše neslee nw—‘Oeeje’~ Oeeje keâe DeLe& nw—keâjbš Ùeeveer peerJeve peerJeve-Meefkeäle~ YeeieJele keâer peerJeve-Meefkeäle jeOee nQ~ ke=â<Ce osn nQ lees ßeerjeOee Deelcee~ ke=â<Ce Meyo nQ lees jeOee DeLe&~ ke=â<Ce ieerle nQ lees jeOee mebieerle~ ke=â<Ce JebMeer nQ lees jeOee mJej~ keânves keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ YeieJeeved ves Deheveer meejer mebÛeejer-Meefkeäle jeOee ceW meceeefnle keâer nw~ FmeefueS keânles nQ—

peneB ke=â<Ce jeOee leneB, penb jeOee lenb ke=â<Ce~

vÙeejs efveefce<e ve nesle oesG, mecegefPe keâjng Ùen ØeMve~~

Fme veece keâer ceefncee Dehejcheej nw~ ßeerke=â<Ce mJeÙeb keânles nQ—‘efpeme meceÙe ceQ efkeâmeer kesâ cegKe mes ‘je’ megvelee ntB, Gmes ceQ Dehevee Yeefkeäle-Øesce Øeoeve keâj oslee ntB, Deewj ‘Oee’ Meyo kesâ GÛÛeejCe keâjves hej lees ceQ ‘jeOee’ veece megveves kesâ ueesYe ceW Gmekesâ heerÚs ner Ûeue oslee ntB~’

mhe<š nw efkeâ ßeerke=â<Ce kesâ meeLe ßeerjeOee meJees&ÛÛe osJeer-™he ceW efJejepeceeved nQ~ ke=â<Ce peieled keâes ceesnles nQ Deewj jeOee ke=â<Ce keâes ceesnleer nQ~

‘YeeieJele’ ceW jeefOekeâe-Øemebie kegâÚ Fme Øekeâej neslee nw—

DeveÙee DeejeefOelees vetveb YeieJeeved nefjjerMJej: Ùevvees

efJeneÙe ieesefJevo: ØeerleesÙeeceveÙeõn:~

DeLee&led— ieesefheÙeeB Deeheme ceW keânleer nQ efkeâ —DeJeMÙe ner meJe&Meefkeäleceeved YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer Ùen DeejeefOekeâe nesieer~ FmeefueS Fme hej Øemevve neskeâj nceejs ØeeCe-hÙeejs MÙeecemegvoj ves nceW ÚesÌ[ efoÙee nw Deewj Fmes Skeâevle ceW ues ieS nQ~ peeefnj nw efkeâ Ùen ieesheer (efpemekesâ yeejs ceW ieesefheÙeeB yeele keâj jner nQ) Deewj keâesF& veneR yeefukeâ ßeerjeOee ner LeeR~ Mueeskeâ ceW ‘DeeOeeefjlees’ Meyo ceW ‘jeOee’ keâe veece Yeer efÚhee nw~

ØeMve Ùen G"lee nw efkeâ leerveeW ueeskeâeW kesâ leejkeâ ßeerke=â<Ce keâes MejCe osves keâer meeceLÙe& jKevesJeeuee Ùen ùoÙe Gmeer ‘DeejeefOekeâe’ keâe nw, pees henues ‘jeefOekeâe yeveer, Gmekesâ yeeo ßeerke=â<Ce keâer ‘DeejeOÙee’ nes ieF&~ ‘jeOee’ keâes heefjYeeef<ele keâjves keâe meeceLÙe& lees yeÇÿe ceW Yeer veneR~ ke=â<Ce jeOee mes hetÚles nQ—‘ns jeOes! YeeieJele ceW lesjer keäÙee Yetefcekeâe nesieer?’ jeOee keânleer nQ—‘cegPes keâesF& Yetefcekeâe veneR ÛeeefnS keâevne! ceQ lees legcnejer ÚeÙee yevekeâj jntBieer~’

ke=â<Ce kesâ ØelÙeskeâ me=peve keâer he=<"Yetefce Ùener ÚeÙee nw~ Ûeens Jen ke=â<Ce keâer yeeBmegjer keâe jeie nes Ùee ieesJeæ&ve keâes G"eves Jeeueer lepe&veer Ùee ueeskeâefnle kesâ efueS ceLegje mes Éeefjkeâe lekeâ keâer Deelce-Meefkeäle~

‘DeejeefOekeâe’ ceW-mes ‘Dee’ keâes nše osves mes ‘jeefOekeâe’ yevelee nw~ Fmeer DeejeefOekeâe keâe JeCe&ve ceneYeejle Ùee ßeerceodYeeieJele ceW Øeehle nw Deewj ßeerjeOee kesâ veece keâe mhe<š GuuesKe JeneB veneR neslee~

‘YeeieJele’ ceW cenejeme kesâ Øemebie keâe Ùen Mueeskeâ Yeer efJeÛeejCeerÙe nw—

le$eejYele ieesefJevoes jeme›eâerÌ[eceveg›elew~

m$eerjlvewjefvJele: ØeerlewjvÙeesvÙeeyeæ yeengefYe:~~

DeLee&led —YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer ØesÙemeer Deewj mesefJekeâe ieesefheÙeeB Skeâ-otmejs keâer yeebn ceW yeebn [eues KeÌ[er LeeR~ Gve m$eer-jlveeW kesâ meeLe Ùecegveepeer kesâ hegefueve (veoer kesâ jsleerues leš) hej YeieJeeved ves Deheveer jmeceÙee& jeme›eâerÌ[e ØeejcYe keâer~ mhe<š nw efkeâ meeceevÙe ieesefheÙeeW mes he=Lekeâ Skeâ ieesheer YeieJeeved keâer ØesÙemeer Leer~ Jen jeOeepeer kesâ DeueeJee Deewj keâewve nes mekeâleer nw?

Ghejeskeäle oesveeW MueeskeâeW mes Gve ueesieeW keâes Yeer peJeeye efceue peelee nw pees Deheves Deuhe%eeve kesâ keâejCe keân osles nQ efkeâ ‘YeeieJele ceW lees jeOee keâe veece ner veneR nw~’ Ssmes ueesie Meyo keâes veneR, Yee<ee kesâ cece& keâes henÛeeveves keâe ØeÙeeme keâjW leYeer GvnW ßeerjeOee keâer GheefmLeefle ve]pej DeeSieer~ ]Kewj...!

YeeieJele ceW ßeerjeOee kesâ veece keâe mhe<š GuuesKe ve nesves kesâ keâejCe Skeâ keâLee Ùen Yeer ØeÛeueve ceW nw efkeâ MegkeâosJepeer keâes mee#eeled ßeerke=â<Ce mes efceueeves Jeeueer jeOee ner nw Deewj MegkeâosJepeer GvnW (jeOeepeer keâes) Dehevee ieg® ceeveles nQ~ keânles nQ efkeâ YeeieJele kesâ jÛeefÙelee MegkeâosJepeer jeOeepeer kesâ heeme ‘Megkeâ’ (leeslee) ™he ceW jnkeâj ‘jeOee-jeOee’ veece peheles Les~ Skeâ efove jeOeepeer ves Gvemes keâne efkeâ ns Megkeâ! legce Deye jeOee kesâ mLeeve hej ‘ßeerke=â<Ce-ßeerke=â<Ce’ veece keâe peehe efkeâÙee keâjes~ jeOee efpeme meceÙe Megkeâ Ùeeveer leeslee mes Ùen yeele keân jner Leer, Gmeer meceÙe ßeerke=â<Ce JeneB Dee ieS~ jeOee ves Ùen keânkeâj efkeâ Ùen Megkeâ yengle ceer"s mJej ceW yeesuelee nw, Gmes ßeerke=â<e kesâ neLeeW ceW meeQhe efoÙee DeLee&led GvnW yeÇÿe keâe mee#eelkeâej keâje efoÙee~ Fme Øekeâej ßeerjeOee MegkeâosJepeer keâer ieg® nQ Deewj Jes Deheves ieg® keâe veece kewâmes ues mekeâles nQ?

ke=â<Ce kesâ efJeješd keâes mecesšves kesâ efueS efpeme jeOee ves Deheves ùoÙe keâes Flevee efJemleej efoÙee efkeâ meeje yeÇpe-#es$e ner Gmekeâe ùoÙe yeve ieÙee~ FmeefueS ke=â<Ce Yeer hetÚles nQ—‘yetPele MÙeece keâewve let ieewjer!’ efkeâvleg jeOee Deewj jeOee-Øesce keâer Leen heevee mecYeJe ner veneR nw~

kegâ®#es$e ceW Gvekesâ Deeles ner mecemle heefjJesMe yeoue peelee nw~ ®efkeäceCeer iece& otOe kesâ meeLe jeOee keâes Deheveer peueve Yeer osleer nw~ ke=â<Ce keâe mcejCe keâjkesâ jeOee Gmes Skeâ ner meeBme ceW heer peeleer nw~ ®efkeäceCeer osKeleer nw efkeâ ßeerke=â<Ce kesâ hewjeW ceW Úeues heÌ[ ieS nQ ceeveeW Jes iece& Keewueles lesue mes peue ieS neW~ Jes hetÚleer nQ—Ùes heâheâesues kewâmes?’ ke=â<Ce keânles nQ—‘ns efØeÙe! ceQ jeOee kesâ ùoÙe ceW ntB~ legcnejs ceve keâer efpeme peueve keâes jeOee ves ÛegheÛeehe heer efueÙee, Jener cesjs leve mes hetâšer nw~ FmeefueS keânles nQ efkeâ—lelJeve kesâ leòJe peiepeerJeve ßeerke=â<CeÛevõ Deewj ke=â<Ce keâew nt leòJe Je=<eYeeveg keâer efkeâMeesjer~

µµµ

DeOÙeeÙe-Ûeewon

--------------

µhejeMeefkeäle Deewj Øesce keâe DeJeleej nw jeOee

ke=â<Ce ‘Meyo’ nQ lees jeOee ‘DeLe&’~ ke=â<Ce ‘ieerle’ nQ lees jeOee

‘mebieerle’~ ke=â<Ce ‘JebMeer’ nQ lees jeOee ‘mJej’~ ke=â<Ce

‘meeiej’ nQ lees jeOee Gmekeâer ‘lejbie’~ ke=â<Ce

hetâue nQ lees jeOee Gmekeâer megievOe~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer hejeMeefkeäle Deewj peieled-peveveer ßeerjeOee jeveer kesâ cenòJe keâe lees yeÇÿee Yeer JeCe&ve veneR keâj mekeâles~ Gvekesâ cenòJe keâe Devegceeve Fmeer yeele mes ueieeÙee pee mekeâlee nw efkeâ jeOeejeveer kesâ efyevee mechetCee&Jeleej ßeerke=â<Ce efyeukegâue Dekesâues nQ~ ßeerjeOee kesâ efyevee ßeerke=â<Ce keâe veece efueÙee ner veneR pee mekeâlee~ ‘ßeerke=â<Ce’ ceW ‘ßeer’ Meyo jeOeejeveer kesâ efueS ner ØeÙegkeäle ngDee nw~ oesveeW (ke=â<Ce Deewj jeOee) Skeâ ner YeeJe kesâ oes he#e nQ~ Skeâ (jeOeepeer) ieewj-JeCe& nw lees otmejs (ke=â<Cepeer) MÙeece-JeCe&~ Yeeõheo keâer ke=â<Ce-he#e keâer De<šceer keâes YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe pevce ngDee lees Megkeäue he#e keâer De<šceer keâes Gvekeâer Dee¥eefoveer Meefkeäle ßeer jeOeejeveer keâe~

ØeÛeefuele keâLeeDeeW kesâ Devegmeej jeOeepeer kesâ pevce kesâ iÙeejn cenerves yeeo leerve efkeâueesceeršj otj ceLegje ceW kebâme kesâ keâejeieej ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe pevce ngDee~ Jes jele ceW ner ieeskegâue ceW vevoyeeyee kesâ Iej hengBÛeeS ieS~ ieeskegâue ceW ßeerke=â<Ce keâe pevceeslmeJe ceveeÙee ieÙee~ Fme GlmeJe kesâ efueS vevoyeeyee ves meYeer mLeeveeW hej mevosMe efYepeJeeS Les~

vevoyeeyee kesâ heg$e ßeerke=â<Ce kesâ oMe&ve kesâ efueS jepee Je=<eYeeveg Deheveer heg$eer jeOeepeer keâes Deheveer ieeso ceW ueskeâj ieeskegâue DeeS~ jeOeejeveer iÙeejn cenerves keâer nes Ûegkeâer LeeR uesefkeâve DeYeer lekeâ GvneWves Fme he=LJeer hej Deheveer DeeBKeW veneR Keesueer LeeR~ jeOeejeveerpeer IegšveeW kesâ yeue Ûeueles ngS yeeuekeâ ke=â<Ce kesâ heeme henBgÛeeR~ ßeerke=â<Ce kesâ heeme henBgÛeles ner jeOeepeer kesâ ves$e Kegue ieS Deewj GvneWves Deheves pevce kesâ yeeo Deheves ves$eeW mes ØeLece oMe&ve Deheves YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ ner efkeâS~

ßeerjeOee kesâ Deewj Yeer Deveskeâ veece nQ, ÙeLee—ueeÌ[ueer, ke=â<CeefØeÙee, Je=<eYeevegueueer, jeefOekeâe, efkeâMeesjer, ceeOeJeer Deeefo~ jeOeepeer Øesce keâe DeJeleej leLee lÙeeie-mecehe&Ce, Yeefkeäle, keâ®Cee, efce$elee Deewj mecyevOeeW keâe Øeleerkeâ nQ~ Jeso-hegjeCe keâe meej Deewj me=ef<š keâe DeeOeej nw jeOee~ yeÇpe-jeme ceW ßeerjeOee keâer efJeMes<e ceefncee nw~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce Øesce kesâ hegpeejer nQ, FmeefueS Jes Deheveer hegpeeefjve keâer hetpee keâjles nQ, GvnW mepeeles-meBJeejles nQ~ Gvekesâ ™" peeves hej GvnW Øemevve keâjves keâe ØeÙeeme keâjles nQ~ ßeerjeOeepeer keâer mesJee keâjkesâ ßeerke=â<Ce Ùen yeleeles nQ efkeâ Gvekesâ efueS YekeäleeW kesâ Øesce keâe efkeâlevee cenòJe nw~

ßeerke=â<Ce hejyeÇÿe hejceelcee nQ Deewj jeOeejeveer Gvekeâer hejeMeefkeäle nQ~ ke=â<Ce Deewj jeOee Skeâ ner nQ~ Ùes Skeâ-otmejs kesâ efyevee efvejLe&keâ nQ~ ke=â<Ce ‘Meyo’ nQ lees jeOee ‘DeLe&’~ ke=â<Ce ‘ieerle’ nQ lees jeOee ‘mebieerle’~ ke=â<Ce ‘JebMeer’ nQ lees jeOee ‘mJej’~ ke=â<Ce ‘meeiej’ nQ lees jeOee Gmekeâer ‘lejbie’~ ke=â<Ce hetâue nQ lees jeOee Gmekeâer megievOe~ veejo hebÛeje$e kesâ %eeveece=le meej kesâ Devegmeej ‘jeOee Deewj ke=â<Ce Skeâ ner Meefkeäle kesâ oes ™he nQ~ he©e-hegjeCe ceW keâne ieÙee nw efkeâ jeOee ßeerke=â<Ce keâer Deelcee nQ~

peye Yeer ke=â<Ce Deewj jeOeepeer keâer yeele nesleer nw lees henues ‘jeOeepeer’ keâe veece ner efueÙee peelee nw~ YekeäleieCe ncesMee ner ‘jeOeeke=â<Ce’ veece keâe peehe keâjles nQ~ ßeerke=â<Ce mes henues jeOeepeer keâe veece keäÙeeW efueÙee peelee nw, Fmekesâ yeejs ceW ‘ßeerceod osJeerYeeieJele’ ceW yeleeÙee ieÙee nw efkeâ YeieJeeved ßeerke=â<Ce Gme Yekeäle keâer ner hegkeâej megveles nQ, pees jeOeepeer kesâ veece keâe peehe keâjles nQ~

ßeerke=â<Ce ves keâne nw efkeâ pees JÙeefkeäle kesâJeue ‘ke=â<Ce-ke=â<Ce’ jšlee nw, Jen kesâJeue Dehevee meceÙe ve<š keâjlee nw~ FmeefueS ßeerke=â<Ce keâes yegueevee nw lees henues jeOeepeer keâes yegueeDees, keäÙeeWefkeâ peneB jeOeepeer neWieer, JeneB ßeerke=â<Ce mJeÙeb Ûeues DeeSBies, keäÙeeWefkeâ Mejerj JeneR neslee nw peneB Deelcee nesleer nw~ Deelcee kesâ efyevee Mejerj ce=le DeJemLee ceW ner jn mekeâlee nw~

µµµ

DeOÙeeÙe-hevõn

--------------

µjeOee ves ke=â<Ce keâes Útves mes cevee efkeâÙee efkeâÙee

ke=â<Ce Deewj jeOee jeme efkeâÙee keâjles Les~ ueesie Fmekeâe

DeLe& ueewefkeâkeâ-™he ceW ueiee uesles nQ, peyeefkeâ Ùen

jeme Éwle Deewj DeÉwle keâe keâe efceueve nw~

peye oes DeelceeSB Skeâ-jme nes peeSB yeme

Jener Øesce nw Deewj Jener jeme Yeer~

hegjeCeeW ceW JeefCe&le Deveskeâ keâLeeDeeW keâe meej nw efkeâ ßeerjeefOekeâe ØesceceÙeer nQ Deewj ßeerke=â<Ce DeevevoceÙe nQ~ Mejerj Ùeefo ‘ke=â<Ce’ nw lees jeOee ‘Deelcee’ nw~ jeOee ner Skeâcee$e Ssmee veece nw, pees ke=â<Ce kesâ veece mes henues efueÙee peelee nw~ ojDemeue, Ùes oes veece oes veneR, Skeâ ner nQ, FmeerefueS keâne peelee nw—‘ßeerjeOes ke=â<Ce’~ pewmes hejceelcee keâe ner DebMe Deelcee nw, "erkeâ Jewmee ner mecyevOe ke=â<Ce Deewj jeOee keâe nw~ efpeme lejn hejceelcee kesâ efyevee Deelcee veneR jn mekeâleer, Jewmes ner ke=â<Ce kesâ efyevee jeOee Deewj jeOee kesâ efyevee ke=â<Ce veneR jn mekeâles~

keânles nQ efkeâ ke=â<Ce Deewj jeOee jeme efkeâÙee keâjles Les~ ueesie Fmekeâe DeLe& ueewefkeâkeâ-™he ceW ueiee uesles nQ, peyeefkeâ Ùen jeme Éwle Deewj DeÉwle keâe efceueve nw~ peye oes DeelceeSB Skeâ-jme nes peeSB yeme Jener Øesce nw Deewj Jener jeme Yeer~ efpemeceW peerJeve kesâ meejs jme meceeefnle neW efheâj Yeer Jen mJeeLe& mes keâesmeeW otj nes—yeme Jener Øesce ‘jeme’ nw~

jeOee-ke=â<Ce mes DeefOekeâ ]Ketyemetjle Øesce Fme Oejleer hej Deepe lekeâ keâesF& veneR keâj heeÙee nw, keäÙeeWefkeâ Deelcee Deewj hejceelcee kesâ Øesce mes ienje keâesF& Øesce nes ner veneR mekeâlee~ jeOee-ke=â<Ce kesâ Øesce keâes efme]he&â Jener mecePe mekeâlee nw, pees F&MJej kesâ efvekeâš nes DeLee&led pees F&MJej Yeefkeäle ceW ueerve nes~ ojDemeue, Fme mebmeej keâer nj Jen Deelcee, pees ke=â<Ce keâes heeves keâer Ûeen jKeleer nw Deewj efove-Yej Gmekesâ yeejs ceW meesÛeleer nw—Jen ‘ieesheer’ nw, uesefkeâve pees Deelcee ke=â<Ce mes Skeâ™he neskeâj Yeer DeefYeceeve mes otj nes—yeme, Jener jeOee Ùee jeefOekeâe nw~ peye Ùen efmLeefle Deeleer nw lees efheâj jeOee ke=â<Ce mes otj jn mekesâ Ùee ve jn mekesâ uesefkeâve ke=â<Ce keâe jeOee mes otj jnvee efyeukegâue Yeer mecYeJe veneR nw~

jeOee-ke=â<Ce keâer peesÌ[er Øesce keâe DeeoMe& nw~ Fvekesâ Øesce mes pegÌ[er Deveskeâ ovle-keâLeeSB Fme ueeskeâ ceW ØeÛeefuele nQ~ Ssmeer ner Skeâ keâLee nw jeOee kesâ ke=â<Ce mes veeje]pe nessves keâer leLee jeOee-kegâC[ Deewj ke=â<Ce-kegâC[ kesâ efvecee&Ce keâjves keâer~ keânles nQ efkeâ Fve kegâC[eW keâe efvecee&Ce ke=â<Cepeer ves Deheves hewj mes leLee ßeerjeOee ves Deheves kebâieve mes efkeâÙee Lee~ Fve kegâC[eW keâes yengle heefJe$e Deewj heeheeW keâe njCe keâjves Jeeuee yeleeÙee peelee nw~ keânles nQ efkeâ Fve kegâC[eW ceW mveeve keâjves mes meYeer heehe Oegue peeles nQ Deewj mevleeve megKe keâer Øeeefhle nesleer nw~

Fve kegâC[eW kesâ efvecee&Ce keâer keâLee hegjeCeeW ceW kegâÚ Fme Øekeâej efceueleer nw—‘peye ßeerke=â<Ce ves kebâme Éeje Yespes ieS je#eme ‘Deefj<šemegj’ keâe JeOe efkeâÙee, Gme meceÙe Deefj<šemegj Skeâ Je=<eYe Ùeeveer yewue kesâ ™he ceW Lee~ Deefj<šemegj kesâ JeOe kesâ yeeo ßeerke=â<Ce ves jeOee keâes mheMe& keâj efueÙee~ leye jeOeepeer Gvemes keânves ueieeR efkeâ Deehe cegPes mheMe& cele keâerefpeSiee, keäÙeeWefkeâ Deehekesâ efmej hej ieew-nlÙee keâe heehe nw~ Deeheves cegPes mheMe& keâj efueÙee nw, FmeefueS ceQ Yeer ieew-nlÙee kesâ heehe ceW Yeeieeroej yeve ieF& ntB~ Ùen megvekeâj ßeerke=â<Ce keâes nBmeer Dee ieF&~ Gvnessbves keâne—‘jeOes! ceQves yewue keâes veneR, yeefukeâ Skeâ Demegj keâe JeOe efkeâÙee nw~’ leye jeOeepeer yeesueeR—‘Deehe kegâÚ Yeer keânW, uesefkeâve Gme Demegj keâe Jes<e lees yewue keâe ner Lee~ FmeefueS Deehe ieew-nlÙee kesâ heeheer ngS~’ Ùen yeele megvekeâj ieesefheÙeeB yeesueeR—‘ØeYeg! peye Je$eemegj keâer nlÙee keâjves hej Fvõ keâes yeÇÿe-nlÙee keâe heehe ueie mekeâlee nw lees Deehekeâes heehe keäÙeeW veneR ueie mekeâlee?’ leye ßeerke=â<Ce cegmkegâjekeâj yeesues—‘DeÛÚe! lees Deehe meye yeleeFÙes efkeâ ceQ Fme heehe mes kewâmes cegkeäle nes mekeâlee ntB?’ leye jeOeepeer ves Deheveer meefKeÙeeW kesâ meeLe ßeerke=â<Ce mes keâne—‘meYeer leerLeeX kesâ mveeve keâjves kesâ yeeo ner Deehe Fme heehe mes cegkeäle nes mekeâles nQ~’

Ùen megvekeâj ßeerke=â<Ce ves Deheves hewj kesâ DeBiet"s keâes ]peceerve keâer Deesj oyeeÙee~ DeBiet"s keâe Ùen oyeeJe Flevee Yeejer Lee efkeâ Gmekesâ heÌ[les ner heeleeue mes peue efvekeâue DeeÙee~ peue keâes osKekeâj jeOee Deewj ieesefheÙeeW ves keâne—‘nce kewâmes efJeMJeeme keâjW efkeâ Ùen leerLe&-mLeueeW keâer OeejeDeeW keâe peue nw?’

Gvekesâ Ssmee keânves hej meYeer leerLeeX keâer OeejeDeeW ves Dehevee-Dehevee heefjÛeÙe osvee Meg™ keâj efoÙee~ Fme lejn ‘ke=â<Ce-kegâC[’ keâe efvecee&Ce ngDee~

kegâC[ kesâ efvecee&Ce kesâ yeeo ßeerke=â<Ce ves jeOee Deewj Gvekeâer meefKeÙeeW mes keâne efkeâ Jes Fme kegâC[ ceW mveeve keâjW lees jeOeepeer yeesueeR—‘nce Fme ieew-nlÙee efuehle heehe-kegâC[ ceW keäÙeeW mveeve keâjW? FmeceW mveeve keâjves mes nce Yeer heehe kesâ Yeeieeroej yeve peeÙeWieer, nce Yeer heeheer nes peeÙeWieer~’ Fmekesâ yeeo ßeerjeOee ves Deheveer meefKeÙeeW mes keâne—‘nceW Deheves efueS Skeâ ceveesnj kegâC[ lewÙeej keâjvee ÛeeefnS~’ Flevee keân-megvekeâj ßeerjeOee Deewj Gvekeâer meefKeÙeeW ves ‘ke=â<Ce-kegâC[’ keâer heefMÛece efoMee ceW Je=<eYeemegj (Deefj<šemegj) kesâ Kegj mes yeves Skeâ ie[d{s keâes Deheves-Deheves kebâieveeW mes Keesovee Meg™ keâj efoÙee~ JeneB keâer efcešdšer ieerueer Leer, mees Deemeeveer mes Kego ieF&~ Fme Øekeâej JeneB Skeâ efoJÙe mejesJej lewÙeej keâj efueÙee ieÙee~

ke=â<Cepeer ves ßeerjeOee mes keâne—‘legce cesjs kegâC[ mes Deheves kegâC[ ceW heeveer Yej uees~’ leye ßeerjeOes ves Yeesuesheve mes keâne—‘veneR keâevne! Deehekesâ mejesJej keâe peue DeMegæ nw~ nce IeÌ[s-IeÌ[s keâjkesâ ceevemeer-iebiee kesâ peue mes Fmes Yej ueWies~’ Flevee keânkeâj ßeerjeOeepeer Deewj Gvekeâer meefKeÙeeW ves kegâC[ Yejvee Meg™ keâj efoÙee~ kegâC[ Yej Yeer ieÙee uesefkeâve peye yeejer leerLeeX kesâ Dee£eve keâer DeeF& lees ßeerjeOes keâes mecePe veneR DeeÙee efkeâ Jes keäÙee keâjW? Gme meceÙe ßeerke=â<Ce kesâ keânves hej meYeer leerLe& JeneB Øekeâš ngS Deewj jeOeepeer mes Dee%ee ueskeâj Gvekesâ kegâC[ ceW efJejepeceeve nes ieS~ Ùen osKekeâj jeOeepeer keâer DeeBKeeW mes DeeBmegDeeW keâer Oeej yen efvekeâueer Deewj Jes DeefleMeÙe Øesce mes ßeerke=â<Ce keâes efvenejves ueieeR~

ceevee peelee nw efkeâ ßeerjeOes Deewj ßeerke=â<Ce ves Dehevee yengle meeje meceÙe ÙeneB efyeleeÙee nw~ Jes Fme kegâC[ ceW peue-›eâer[e efkeâÙee keâjles Les~ Ùes oesveeW ner kegâC[ ieesJeæ&ve kesâ oesveeW Deesj oes ves$eeW keâer lejn GheefmLele nQ~

µµµ

DeOÙeeÙe-meesuen

---------------

µhelveer lees ®efkeäceCeer, hetpee jeOee keâer?

ueesieeW kesâ ceve ceW ØeeÙe: Ùen ØeMve G"lee nw efkeâ pewmes

jece kesâ meeLe meerlee, efMeJe kesâ meeLe heeJe&leer SJeb efJe<Ceg

kesâ meeLe ue#ceer keâer hetpee nesleer nw, Gmeer Øekeâej ke=â<Ce kesâ

meeLe Gvekeâer helveer ®efkeäceCeer keâer hetpee ve neskeâj

ßeerjeOes keâer hetpee keäÙeeW nesleer nw?

‘jeOee’ cee$e Skeâ veece veneR nw, efpemes ‘ke=â<Ce’ kesâ veece mes henues ueieeÙee peelee nw~ Deepe Yeer peye keâneR MeeMJele Je DeeOÙeeeflcekeâ Øesce keâer ÛeÛee& nesleer nw lees ßeerjeOee-ke=â<Ce keâer ceesnkeâ ÚefJe ner ceve-ceefmle<keâ ceW GYejleer nw~ ‘jeOee’ JeemleJe ceW Skeâ heefJe$e veece nw, peneB Éwle Deewj DeÉwle keâe hejmhej efceueve Ùee efJeueÙe neslee nw~ Deehe osKeles nQ efkeâ efkeâmeer Yeer ceefvoj ceW ßeerke=â<Ce keâe oMe&ve jeOeejeveer kesâ meeLe ner nesles nQ~ Fme mecyevOe ceW ueesieeW kesâ ceve ceW ØeeÙe: Ùen ØeMve G"lee nw efkeâ mJeÙeb YeieJeeved keâer Ssmeer keäÙee cepeyetjer Leer efkeâ GvneWves jeOee mes Meeoer ve keâjkesâ ®efkeäceCeer mes Meeoer keâer? Ùen ØeMve Yeer G"lee nw efkeâ pewmes jece kesâ meeLe meerlee, efMeJe kesâ meeLe heeJe&leer SJeb efJe<Ceg kesâ meeLe ue#ceer keâer hetpee nesleer nw, Gmeer Øekeâej ke=â<Ce kesâ meeLe Gvekeâer helveer ®efkeäceCeer keâer hetpee ve neskeâj ßeerjeOes keâer hetpee keäÙeeW nesleer nw? nj ceefvoj ceW ke=â<Ce kesâ meeLe jeOee keâer ner cetefle& nesleer nw leLee ke=â<Ce-Yepeve ceW Yeer ßeerjeOes keâe ner veece efueÙee peelee nw, Ssmee keäÙeeW?

ojDemeue, Ùen efJe<eÙe Flevee ietÌ{ nw efkeâ Fmes keâe]ie]pe kesâ Ûevo hevveeW hej efueKevee Ùee Gkesâjvee efkeâmeer kesâ efueS Yeer mecYeJe veneR nw~ ßeerjeOee-ke=â<Ce kesâ Øesce keâes peeveves ceW lees pevce-pevceevlej ueie peeles nQ~ efheâj Yeer Deheves %eeve kesâ Devegmeej nce ÙeneB kegâÚ Meeefyokeâ-efÛe$eCe keâjves keâe ØeÙeeme keâjles nQ—

‘jeOee’ keâe DeLe& nw—cees#e keâer Øeeefhle~ ‘je’ keâe Skeâ DeLe& ‘cees#e’ Yeer nw leLee ‘Oee’ keâe DeLe& nw--‘Øeeefhle’~ ‘jeOee’ keâe Skeâ DeLe& ‘Øeerefle Deewj Devegjeie’ Yeer nw~ jeOee keâe ke=â<Ce mes efceueve Yeefkeäleceeie& Éeje Deelcee keâe hejceelcee mes efceueve nw~ ‘jeOee-ke=â<Ce’ veece ner MeeMJele Øesce keâe Øeleerkeâ nw~

Skeâ keâLee kesâ Devegmeej ceelee ÙeMeesoe ves Skeâ yeej jeOee mes Gvekesâ veece keâer JÙeglheefòe (Godiece Ùee Glheefòe keâe mLeeve) kesâ efJe<eÙe ceW hetÚe lees jeOeepeer ves GvnW Deeoj-meefnle yeleeÙee efkeâ ‘je’ lees ceneefJe<Ceg nQ Deewj ‘Oee’ efJeMJe kesâ ØeeefCeÙeeW keâer ‘OeeÙe’ (heeueve-hees<eCe keâjvesJeeueer) nw~ hetJe&keâeue ceW ßeernefj ves ner Gvekeâe veece ‘jeOee’ jKee Lee~ Fmekeâer efJeJesÛevee kesâ efueS meJe&ØeLece ØeeÛeerve «evLeeW hej Âef<š [eueveer nesieer~

‘jeOee’ veece keâe GuuesKe ceneYeejle, ßeerceodYeeieJele, nefjJebMe hegjeCe leLee ßeerceodYeieJeodieerlee ceW veneR nw~ jeOee keâe efpe›eâ he©e hegjeCe, yeÇÿeJewJele& hegjeCe leLee ieie&-mebefnlee ceW DeJeMÙe nw~ he©e hegjeCe SJeb yeÇÿeJewJele& hegjeCe keâer jÛevee cenef<e& JesoJÙeeme Éeje leLee ieie&-mebefnlee ÙeogJebefMeÙeeW kesâ kegâueieg® $e+ef<e ieie& Éeje keâer ieF& nw~

jeOee Deewj ke=â<Ce kesâ Øesce keâe meyemes DeefOekeâ JeCe&ve ieie&-mebefnlee ceW efceuelee nw~ ÙeogJebefMeÙeeW kesâ iegueieg® ieie&-cegefve Deheves ner keâeue ceW nes jner ke=â<Ce-ueeruee ceW efkeâmeer Yeer keâeuheefvekeâ efkeâjoej keâe efÛe$eCe kewâmes keâj mekeâles nQ? ÙeneR mes efceuelee nw jeOee kesâ melÙe nesves keâe ØeceeCe~

he©e-hegjeCe keâer Skeâ keâLee kesâ Devegmeej peye YeieJeeved ßeerefJe<Ceg ves Éehej ceW ßeerke=â<Ce keâe DeJeleej efueÙee, leye GvneWves DevÙe osJeleeDeeW keâes meneÙelee kesâ mJeÙeb DeLeJee Deheves DebMe™he ceW he=LJeer hej pevce uesves keâe efveoxMe efoÙee~ leye YeieJeeved ßeerefJe<Ceg keâer helveer ßeerue#ceer ves jeOeejeveer kesâ ™he ceW Ùecegveepeer kesâ efvekeâš jeJeue ieeBJe ceW DeJelejCe efueÙee~ Fmeer lejn $eslee ceW Yeer ceelee ue#ceer ves meerlee kesâ ™he ceW DeJelejCe ueskeâj ØeYeg ßeerefJe<Ceg kesâ jece-DeJeleej keâer ueeruee hetjer keâjeF&~

he©e-hegjeCe ceW Skeâ peien keâne ieÙee nw efkeâ jeOee ner ßeerke=â<Ce keâer Deelcee nQ~ peye jeOee ßeerke=â<Ce keâer Deelcee nQ lees mJeÙeb ßeerke=â<Ce hejceelcee nQ~ cenef<e& JesoJÙeeme peer ves Yeer Skeâ peien efueKee nw efkeâ ßeerke=â<Ce hejceelcee nQ Deewj jeOee Gvekeâer Deelcee nQ~ nefjJebMe ceneØeYeg ves lees jeOee keâes ke=â<Ce mes Yeer DeefOekeâ ØeOeevelee oer nw~ GvneWves lees Deheves mecØeoeÙe keâe veece ner ‘jeOeeJeuueYe mecØeoeÙe’ jKee~ ÙeneB yelee oW efkeâ ‘yeuueYe’ keâe DeLe& neslee nw—‘efØeÙe’~ ‘jeOee-Ûeeueermee’ ceW lees keâne ieÙee nw efkeâ peye-lekeâ jeOee keâe veece veneR efueÙee peeS leye-lekeâ ßeerke=â<Ce keâe Øesce veneR efceuelee nw~ Jew<CeJe-mecØeoeÙe ceW jeOeejeveer keâes lees YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer Meefkeäle-mJe™hee Yeer ceevee peelee nw~

yeÇÿeJewJele& hegjeCe kesâ ‘Øeke=âefle KeC[’ kesâ DeOÙeeÙe-48 leLee ieie&-mebefnlee keâer Skeâ keâLee kesâ Devegmeej jeOee Deewj ke=â<Ce keâe efJeJeen Gvekesâ yeÛeheve ceW ner nes ieÙee Lee~ peneB Ùen efJeJeen ngDee Lee, Jen mLeeve ‘YeeC[erj-Jeve’ Lee, pees Deye ‘mebkesâle-leerLe&’ keânueelee nw~ Ùen mLeeve yejmeevee Deewj vevoieeBJe kesâ yeerÛe ceW nw~ Ùen efJeJeen mJeÙeb yeÇÿeepeer ves efJeMeeKee leLee ueefuelee keâer GheefmLeefle ceW keâjeÙee Lee~ ÙeneB nj Je<e& jeOee kesâ pevce-efove DeLee&led jeOee<šceer mes ueskeâj Devevle Ûelego&Meer kesâ efove lekeâ cesuee ueielee nw~

peye ßeerke=â<Ce kebâme-JeOe kesâ efueS ceLegje Ûeues ieS Les lees jeOeepeer

Deheves mLeeve hej Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele keâjkesâ mJeÙeb

ieesueeskeâ Ûeueer ieF& LeeR~ jeOeepeer keâer pees ÚeÙee jn ieF& Leer,

Gmeer keâe efJeJeen ‘jeÙeCe’ veece kesâ ieeshe mes ngDee~ jeÙeCe

ßeerke=â<Ce keâer ceelee ÙeMeesoe kesâ YeeF& Les~ Jes Yeer ßeerke=â<Ce

kesâ DebMeYetle ieeshe ner Les~

peye ßeerke=â<Ce kebâme-JeOe kesâ efueS ceLegje Ûeues ieS Les lees jeOeepeer Deheves mLeeve hej Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele keâjkesâ mJeÙeb ieesueeskeâ Ûeueer ieF& LeeR~ jeOeepeer keâer pees ÚeÙee jn ieF& Leer, Gmeer keâe efJeJeen ‘jeÙeCe’ veece kesâ ieeshe mes ngDee~ jeÙeCe ßeerke=â<Ce keâer ceelee ÙeMeesoe kesâ YeeF& Les~ Jes Yeer ßeerke=â<Ce kesâ DebMeYetle ieeshe ner Les~ Deheves mLeeve hej Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele keâjves keâer keâLee ØeeÛeerve «evLeeW ceW DevÙe keâF& ØemebieeW ceW Deewj Yeer Deeleer nQ, pewmes—jece keâLee ceW peye YeieJeeved ßeerjece Deheveer helveer meerlee kesâ DevegjesOe hej mJeCe&-ce=ie keâes hekeâÌ[ves kesâ efueS pee jns Les lees Gme meceÙe ceelee meerlee ves Deheves mLeeve hej Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele keâj efoÙee Deewj mJeÙeb DeefiveosJe kesâ meeLe Ûeueer ieF& LeeR leLee uebkeâe-efJepeÙe kesâ heMÛeeled Deefive-hejer#ee kesâ yeeo hegve: Øekeâš ngFË~

Deheves mLeeve hej Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele keâjves keâer Skeâ Deewj keâLee cegPes Ùeeo Dee jner nw~ Jen keâLee metÙe&osJe keâer helveer meb%eeosJeer keâer nw~ Skeâ yeej GvneWsves Yeer lehemÙee nsleg peeles Je]keäle Deheveer peien Deheveer ÚeÙee keâes mLeeefhele efkeâÙee Lee~

yeÇÿeJewJele& hegjeCe kesâ Devegmeej jeOee keâe pevce Yeeõheo ceeme kesâ Megkeäuehe#e keâer De<šceer efleefLe keâes ngDee Lee~ cenef<e& ieie& kesâ Devegmeej jeOee Yeer ke=â<Ce keâer lejn Deveeefo Deewj Depevceer nw DeLee&led Gvekeâe pevce Yeer ceelee kesâ ieYe& mes veneR ngDee Lee~ Skeâ heewjeefCekeâ keâLee kesâ Devegmeej ieesueeskeâ-Oeece ceW Skeâ yeej jeOeepeer ves kegâefhele neskeâj megoecee (ßeeroecee) keâes ieesueeskeâ mes yeenj he=LJeer hej peeves leLee je#eme nes peeves keâe ßeehe efoÙee lees ›eâesOe ceW megoecee (ßeeroecee) ves Yeer ØelÙegòej ceW jeOeepeer keâes ßeehe efoÙee efkeâ he=LJeerueeskeâ hej hejceelcee ßeerke=â<Ce mes Deehekeâes Yeer efJeÙeesie nes peeSiee~ leye ßeerke=â<Ce ves JeneB Øekeâš neskeâj megoecee (ßeeroecee) keâes DeeMJeemeve efoÙee efkeâ legce he=LJeer hej MebKeÛetÌ[ (peuebOej) veecekeâ oeveJejepe yevekeâj jepe keâjesies Deewj yeeo ceW YeieJeeved efMeJe kesâ neLeeW ce=lÙeg keâes Øeehle keâj hegve: ieesueeskeâ-Oeece Dee peeDeesies~ Fmekesâ yeeo ßeerke=â<Ce ves osJeer jeOee mes keâne —‘Deehe he=LJeer hej ceelee ke=âeflekeâe Deewj efhelee Je=<eYeeveg keâer heg$eer kesâ ™he ceW pevce uesves kesâ yeeo cesjs Deemeheeme ner jnWieer~ yeeo ceW ßeehe kesâ keâejCe kegâÚ meceÙe lekeâ cesje efJeÚesn-mJe™he Deehekeâe ueewefkeâkeâ-efJeJeen ‘jeÙeCe’ veecekeâ ieeshe mes nesiee~ meebmeeefjkeâ Âef<š mes Deehe jeÙeCe keâer helveer keânueeÙeWieer hejvleg Jen Yeer cesje ner DebMe nesiee~ kegâÚ efJeÉeveeW keâe Ùen Yeer ceevevee nw efkeâ jeOeepeer keâes veejo kesâ ßeehe kesâ keâejCe efJejn-Jesovee menveer heÌ[er~

yeÇpe-#es$e ceW Skeâ DevÙe keâLee Yeer ØeÛeefuele nw efkeâ YeieJeeved ßeerefJe<Ceg ves peye-peye he=LJeer hej ceeveJe-™he ceW DeJeleej efueÙee leye-leye ceeB ue#ceer Yeer ØeYeg keâer helveer yevekeâj he=LJeer hej DeJeleefjle nesleer jner nQ~ meleÙegie ceW meerlee, Éehej ceW jeOee DeLeJee ®efkeäceCeer ™he ceW DeJeleefjle ngFË~ Ùes ®efkeäceCeer ™he ceW efJeoYe& kesâ jepee Yeer<cekeâ keâer heg$eer yevekeâj he=LJeer hej DeeFË~ peye Ùes yengle ner Úesšer LeeR leYeer Skeâ yeej hetlevee veecekeâ je#emeer Fvekeâe njCe keâjkesâ DeekeâeMe-ceeie& mes ues pee jner Leer lees ®efkeäceCeer ves Deheves Mejerj keâe Je]peve yeÌ{evee Meg™ keâj efoÙee~ heue-heue yeÌ{les Je]peve kesâ heâuele: hetlevee Ieyeje G"er Deewj Jen ®efkeäceCeer keâes yejmeevee kesâ heeme KesleeW ceW ÚesÌ[keâj Yeeie ieF&~ leye ®efkeäceCeer ke=âeflekeâe osJeer Deewj Je=<eYeeveg keâes efceueeR~ yeeo ceW Gmeer hetlevee keâe JeOe ßeerke=â<Ce ves efkeâÙee~ ßeerke=â<Ce kesâ ceLegje Ûeues peeves kesâ yeeo peye Yeer<cekeâ keâes helee Ûeuee efkeâ jeOee ner Gvekeâer heg$eer ®efkeäceCeer nw lees Jes Deheveer yesšer keâes efJeoYe& ues ieS, pees yeeo ceW ßeerke=â<Ce keâer helveer yeveerb~

jeOee Deewj ®efkeäceCeer oesveeW ner ßeerke=â<Ce mes yeÌ[er LeeR~ yeÇÿeJewJele& hegjeCe kesâ Devegmeej osJeer ®efkeäceCeer keâe pevce Yeer ke=â<Ce keâer lejn ke=â<Cehe#e keâer De<šceer efleefLe keâes ner ngDee Lee~ yeÇÿeJewJele& hegjeCe ceW jeOee kesâ efpeve 28 veeceeW keâe iegCeieeve efkeâÙee ieÙee nw, GveceW melÙeYeecee Deewj ®efkeäceCeer Yeer nw~ Ghejeskeäle efJeJesÛevee mes Ùen lees mhe<š nw efkeâ jeOee keâe keâesF& keâeuheefvekeâ Ûeefj$e veneR nw~ Gme Ùegie ceW jeOee JeemleJe ceW LeeR leLee jeOee Deewj ®efkeäceCeer oesveeW ner ceelee ue#ceer keâer DeJeleej LeeR~

Deye ceve ceW Ùen Yeer ØeMve G"lee nw efkeâ peye jeOee Deewj ®efkeäceCeer oesveeW ner ceelee ue#ceer keâer DeJeleej LeeR lees ke=â<Ce kesâ meeLe jeOee keâer-ner hetpee keäÙeeW? ke=â<Ce kesâ meeLe ®efkeäceCeer keâer Yeer lees hetpee nes mekeâleer Leer?

Fme ØeMve keâe Gòej efvecve efyevogDeeW hej efJeÛeej keâjves mes mJele: efceue peelee nw —

jeOee-ke=â<Ce keâe Øesce owefnkeâ SJeb ueewefkeâkeâ ve neskeâj MeeMJele

Deewj heejueewefkeâkeâ nw~ DeeOegefvekeâ meeefnlÙekeâejeW ves

jeOee-ke=â<Ce kesâ Øesce keâes ueewefkeâkeâ Âef<š mes osKeles ngS

Skeâ efJeJeeefnlee-m$eer mes ßeerke=â<Ce keâe Øesce efoKeueeÙee nw~

Skeâ lej]heâ jeOee keâer ÚefJe ßeerke=â<Ce keâer Øesefcekeâe, meKeer SJeb helveer —leerveeW ™heeW ceW Debefkeâle nw lees otmejer lej]heâ ®efkeäceCeer keâer ÚefJe efme]he&â YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer helveer kesâ ™he ceW hegjeCeeW ceW JeefCe&le nw~ jeOee-ke=â<Ce keâe Øesce owefnkeâ SJeb ueewefkeâkeâ ve neskeâj MeeMJele Deewj heejueewefkeâkeâ nw~ cenef<e& JesoJÙeeme, ieie&-$e+ef<e, peÙeosJe Deeefo keâer jÛeveeDeeW keâe mener DeLe& ve efvekeâeuekeâj kegâÚ DeeOegefvekeâ meeefnlÙekeâejeW ves jeOee-ke=â<Ce kesâ Øesce keâes ueewefkeâkeâ Âef<š mes osKeles ngS Skeâ efJeJeeefnlee-m$eer mes ßeerke=â<Ce keâe Øesce efoKeueeÙee nw~ ceneYeejle kesâ ØecegKe hee$e Yeer<ce, õesCe, JÙeeme, keâCe&, ÙegefOeef<"j, Depeg&ve Deeefo ßeerke=â<Ce kesâ ceneved Ûeefj$e keâer ØeMebmee keâjles nQ~ ÙeneB lekeâ efkeâ meowJe DeeueesÛevee keâjves Jeeues efMeMegheeue Deewj ogÙeexOeve ves Yeer ßeerke=â<Ce kesâ Ûeefj$e kesâ efJe®æ keâYeer kegâÚ veneR keâne~ Ùeefo nce ßeerke=â<Ce kesâ mechetCe& peerJevekeâeue keâes osKeW lees Fmes cegKÙele: leerve YeeieeW ceW yeeBše pee mekeâlee nw—

meJe&ØeLece yeeuÙekeâeue, efpemeceW mecemle ke=â<Ce-ueeruee keâe JeCe&ve $e+ef<e-cegefveÙeeW, YekeäleeW SJeb keâefJeÙeeW ves efkeâÙee nw~ Ùen keâeue YeieJeeved ves ieeskegâue Deewj Je=voeJeve ceW efyeleeÙee~ Yeefkeälekeâeue keâe meeefnlÙe lees FvneR ueerueeDeeW mes Deesle-Øeesle nw~ Fme keâeue kesâ ßeerke=â<Ce keâer henÛeeve JebMeerJeeues ke=â<Ce kesâ ™he ceW keâer peeleer nw~ jeOee-ke=â<Ce kesâ Øesce keâe Ùegie Yeer Ùener keâeue Lee~ Yeefkeälekeâeue Ùee hetJe&ceOÙekeâeue ceW (mecJeled 1343 mes 143 lekeâ) jeOee-ke=â<Ce Yeefkeäle keâe efvejvlej efJemleej neslee jne~ ÛewlevÙe ceneØeYeg, efvecyeeke&â mecØeoeÙe, jeOeeJeuueYe mecØeoeÙe, meKeerYeeJe mecØeoeÙe, peÙeosJe Deeefo ves lees Fme YeeJe keâes Deewj Yeer heg<š efkeâÙee nw~

ÛeBtefkeâ Yeefkeälekeâeue keâe mecemle meeefnlÙe jeOee-ke=â<Ce kesâ MeeMJele Øesce mes Yeje nw, FmeefueS ceefvojeW keâer cetefle&ÙeeB Yeer jeOee-ke=â<Ce keâer ner nQ, ve efkeâ ®efkeäceCeer-ke=â<Ce keâer~

kebâme-JeOe kesâ heMÛeeled peerJeve keâe otmeje Yeeie ieg®kegâue ceW yeerlee leLee leermeje Yeeie ßeerke=â<Ce keâe Ùeesæe Ûeefj$e SJeb kegâMeue jepeerefle%e keâe nw~ Fme keâeue ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Éeefjkeâe ceW Meemeve efkeâÙee~ Fme oewjeve Deveskeâ Ùegæ ueÌ[s leLee meyemes ÛeefÛe&le keâeÙe& ceneYeejle keâe Ùegæ Lee~ Fmeer Ùegæ kesâ oewjeve kegâ®#es$e keâer jCeYetefce ceW Depeg&ve keâes ieerlee keâe %eeve efoÙee~ ieerlee-%eeve osles meceÙe keâer ÚefJe lees ßeerke=â<Ce kesâ Dekesâues keâer ÚefJe nw, Fme meceÙe Gvekesâ meeLe jeOee Ùee ®efkeäceCeer keâesF& Yeer veneR Lee~

mebmeej ceW DeefOekeâlej ceefvojeW ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce jeOeejeveer kesâ meeLe hetefpele nQ lees kegâÚ ceefvojeW ceW yeeue™he ceW Dekesâues Deewj kegâÚ ceW Deheves yeÌ[s YeeF& yeuejece kesâ meeLe nQ~

Ssmee veneR nw efkeâ hetpee kesâ DeJemej hej meowJe ßeerke=â<Ce kesâ meeLe jeOeepeer ner hetefpele jner nQ, kegâÚ mLeeveeW hej YeieJeeved ßeerke=â<Ce Deheveer helveer ®efkeäceCeer kesâ meeLe Yeer hetefpele nQ~ ceLegje keâe ‘ÉeefjkeâeOeerMe ceefvoj’ leLee ceneje<š^ kesâ heb{jhegj ieeBJe keâe ‘efJeªue-®efkeäceCeer ceefvoj’ Fmekesâ peerles-peeieles GoenjCe nQ~

µµµ

DeOÙeeÙe-me$en

--------------

µke=â<Ce keâes heeves kesâ efueS jeOee keâer ke=âhee ]pe™jer

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâer efvekeâšlee keâe megKe nceW Øeehle lees

neslee nw uesefkeâve Ùen leye-ner nes heelee nw peye ßeerjeOeejeveer

ke=âhee keâjkesâ Deheves oesveeW neLe Yekeäle kesâ MeerMe hej jKe os~

ßeerjeOee jeveer keâer ke=âhee kesâ efyevee, Deveg«en kesâ efyevee nce

hetCee&Jeleej ßeerke=â<Ce lekeâ veneR hengBÛe mekeâles~

ßeerke=â<Ce Deewj jeOee keâe mecyevOe MeeMJele Deewj heejueewefkeâkeâ Øesce keâer peerJevle ueerueeSB nQ~ YeieJeeved keâer ueerueeSB ceeveJe-peerJeve kesâ efueS yengle ner ØesjCeeoeÙekeâ nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves yeÛeheve ceW Deveskeâ ueerueeSB keâeR~ yeeuekeâ ke=â<Ce (keâevne, keâvnwÙee) meYeer kesâ ceve keâes ceesn efueÙee keâjles Les~ vešKeš mJeYeeJe kesâ Ûeueles ÙeMeesoe-ceeB kesâ heeme nj jes]pe efMekeâeÙeleW Yeer Deeleer LeeR~

Skeâ DeeOÙeeeflcekeâ mevOÙee ceW ØeJeÛeve keâjles ngS Skeâ mevle ves yeleeÙee efkeâ peye nceeje efceueve ØeYeg mes nesvess Jeeuee neslee nw, peerJeve ceW peye ØeYeg-Yeefkeäle keâer Øeeefhle nesves Jeeueer nesleer nw lees ØeYeg keâer ke=âhee mes peerJeve ceW DeveeÙeeme ner efkeâmeer Ssmes mevle Ùee cenelcee keâe Deeieceve nes peelee nw, efpemekeâer JeeCeer kesâ Éeje melmebie keâer Øeeefhle nesleer nw~ efheâj Jen melmebie ßeJeCe keâjles ngS ßeernefj keâe veece ieeles Deewj megveles Flevee hÙeeje ueieves ueielee nw efkeâ keâye Jen YeieJeeved-veece nceejs peerJeve keâe DeeOeej yeve peelee nw, keâye Jen nefj-veece nceejs peerves keâer Jepen yeve peelee nw—Fmekeâe nceW helee ner venerb Ûeuelee~ Skeâ efove ØeYeg Dee peeles nQ~ YeieJeeved ves efpemekesâ efueS (efpeme keâeÙe& kesâ efueS) ceeveJe keâes Fme he=LJeer hej Yespee Lee, Gme keâeÙe& keâes hetCe& keâjekeâj Deheves Yekeäle keâes meoe-meoe kesâ efueS Deheves efvepe Oeece ues peeles nQ~ Gme efove Gme Yekeäle keâer meYeer meeOevee meheâue nes peeleer nw uesefkeâve Ùen leye-ner nes heelee nw peye ßeerjeOee jeveer ke=âhee keâjkesâ Deheves oesveeW neLe Yekeäle kesâ MeerMe hej jKe oW~ ßeerjeOee jeveer keâer ke=âhee kesâ efyevee, Deveg«en kesâ efyevee nce hetCee&Jeleej ßeerke=â<Ce lekeâ veneR hengBÛe mekeâles~ ØeJeÛeve keâjves Jeeues cenelcee ves oeJee efkeâÙee efkeâ mebmeej ceW Ssmee keâesF& veneR nw pees ßeernefj (YeieJeeved) keâer ke=âhee keâes Øeehle keâjvee ve Ûeenlee nes~ pees ØeYeg keâe Yepeve keâjlee nw, hetpee-Gheemevee keâjlee nw—Jen lees YeieJeeved keâer ke=âhee heevee Ûeenlee ner nw uesefkeâve pees Yepeve veneR keâjlee, hetpee-Gheemevee mes Yeer otj jnlee nw—Jen Yeer Ûeenlee nw efkeâ cesjs Thej YeieJeeved keâer ke=âhee nes peeS~ Pet" yeesueves Jeeuee keâesF& JÙeefkeäle nes Ùee Ûeesjer-[kewâleer keâjves Jeeuee nes—Jen Yeer Ûeenlee nw efkeâ YeieJeeved keâer ke=âhee Gmehej nes hejvleg Meem$e keânles nQ—

ke=âhee-ke=âhee meye keâesF& keâns, ke=âheehee$e ves keâesF&~

ke=âheehee$e meesF& peeefveÙes pees meÛÛee mesJekeâ nesF&~~

ßeerjeOeejeveer keâe mcejCe DeLeJee Gvekeâe peehe Gvekesâ efkeâmeer Yeer veece mes efkeâÙee pee mekeâlee nw~ ßeerjeOes kesâ 32 veece nQ Deewj Gvekesâ efkeâmeer Yeer veece keâe mcejCe keâjves mes peerJeve ceW megKe, Øesce Deewj Meeefvle keâe Jejoeve efceuelee nw~ Oeve Deewj mecheefòe lees Deeleer-peeleer nw, peerJeve ceW meyemes ]pe™jer nw—Øesce, megKe Deewj Meeefvle...~ ßeerjeOee kesâ meYeer veece efjMleeW keâes osles nQ efce"eme, lee]peieer Deewj peerJeve keâes yeveeles nQ—Meevle, mejue Deewj megKeo...~ DeeFS! nce meye efceuekeâj keâjles nQ ßeerjeOes kesâ meYeer veeceeW keâe mcejCe DeLeJee peehe—

(1)-ce=ogue Yeeef<eCeer jeOee! jeOee!!

(2)-meewvoÙe& jeef<eCeer jeOee! jeOee!!

(3)-hejced hegveerlee jeOee! jeOee!!

(4)-efvelÙe veJeveerlee jeOee! jeOee!!

(5)-jeme efJeueeefmeveer jeOee! jeOee!!

(6)-efoJÙe megJeeefmeveer jeOee! jeOee!!

(7)-veJeue efkeâMeesjer jeOee! jeOee!!

(8)-Deefle ner Yeesjer jeOee! jeOee!!

(9)-kebâÛeveJeCeea jeOee! jeOee!!

(10)-efvelÙe megKekeâjCeer jeOee! jeOee!!

(11)-megYeie Yeeefceveer jeOee! jeOee!

(12)-peieled mJeeefceveer jeOee! jeOee!!

(13)-ke=â<Ce Deeveefvoveer jeOee! jeOee!!

(14)-Deevevo keâefvoveer jeOee! jeOee!!

(15)-Øesce cetefle& jeOee! jeOee!!

(16)-jme Deehetefle& jeOee! jeOee!!

(17)-veJeue yeÇpesMJejer jeOee! jeOee!!

(18)-efvelÙe jemesMJejer jeOee! jeOee!!

(19)-keâesceue Debefieveer jeOee! jeOee!!

(20)-ke=â<Ce mebefieveer jeOee! jeOee!!

(21)-ke=âhee Jeef<e&Ceer jeOee! jeOee!!

(22)-hejced nef<e&Ceer jeOee! jeOee!!

(23)-efmevOeg mJe™hee jeOee! jeOee!!

(24)-hejced Devethee jeOee! jeOee!!

(25)-hejced efnlekeâejer jeOee! jeOee!!

(26)-ke=â<Ce megKekeâejer jeOee! jeOee!!

(27)-efvekegbâpe mJeeefceveer jeOee! jeOee!!

(28)-veJeue Yeeefceveer jeOee! jeOee!!

(29)-jeme jemesMJejer jeOee! jeOee!!

(30)-mJeÙeb hejcesMJejer jeOee! jeOee!!

(31)-mekeâue iegCeerlee jeOee! jeOee!!

(32)-jefmeefkeâveer hegveerlee jeOee! jeOee!!

keâj peesefj Jevove keâ™B efvele-efvele keâ™B ØeCeece!

jmevee mes ieelee (ieeleer) jntB ßeerjeOee keâe veece!!

pees Yeer Yekeäle ßeæehetJe&keâ ßeerjeOee kesâ veece keâe DeeßeÙe ueslee nw Jen ØeYeg ßeernefj keâer ieeso ceW yew"keâj Gvekeâe mvesn heelee nw~

jeOee, jemesMJejer, ke=â<Cece$eeefOeosJelee, meJe&JevÅee, Je=voeJeve efJeneefjCeer, Je=voejeOee, meJee&Åee, DeMes<eieesheerceC[uehetefpelee, melÙee, melÙeheje, melÙeYeecee, ßeerke=â<CeJeuueYee, jcee, Je=<eYeeveg meglee, ieesheer, cetue Øeke=âefle, F&MJejer, ieevOeJee&, jeefOekeâe, jcÙee, ®efkeäceCeer, hejcesMJejer, hejelhejleje, hetCee&, hetCe&ÛevõefJeceevevee, Yegefkeäle-cegefkeäleØeoe Deewj YeJeJÙeeefOe-efJeveeMeveer Deeefo Deheves veece ßeerjeOeejeveer keâes yengle ner efØeÙe nQ~

yeÇÿeJewJele& hegjeCe ceW mJeÙeb ßeernefj efJe<Cegpeer ves keâne nw efkeâ pees JÙeefkeäle Devepeeves ceW Yeer ‘jeOee’ keânlee nw, Gmekesâ Deeies ceQ megoMe&ve-Ûe›eâ ueskeâj Ûeuelee ntB~ Gmekesâ heerÚs mJeÙeb efMeJepeer Dehevee ef$eMetue ueskeâj Ûeueles nQ~ Gmekesâ oeÙeeR Deesj osJejepe Fvõ Dehevee ‘Je»e’ veecekeâ ieoe ueskeâj Ûeueles nQ Deewj yeeÙeeR lejheâ Je®CeosJe Ú$e ueskeâj Ûeueles nQ~

µµµ

DeOÙeeÙe-De"ejn

--------------

µYeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe ieerlee-%eeve

ceneYeejle Ùegæ kesâ efueS kegâ®#es$e keâer jCeYetefce ceW keâewjJe Deewj heeC[JeeW keâer mesveeSB Deheveer-Deheveer JÙetn-jÛevee keâj jner LeeR~ Gme meceÙe Depeg&ve kesâ ceve ceW Ùegæ kesâ Øeefle De®efÛe keâe YeeJe Glhevve nes DeeÙee osKekeâj ßeerke=â<Ce ves Gmes Ùegæ kesâ efueS Øesefjle keâjves Deewj keâòe&JÙe-yeesOe kesâ efueS pees %eeve efoÙee, Gmes ner ‘ieerlee keâe %eeve’ keâne peelee nw~ efpeme meceÙe Depeg&ve veweflekeâ-ogefJeOee Deewj efvejeMee mes Yej G"lee nw Gme meceÙe ke=â<Ce ves Gmes ‘efvemJeeLe& keâce&’ kesâ ceeOÙece mes Oece& keâe heeueve keâjves kesâ efueS Deheves keâòe&JÙe keâe yeesOe keâjeÙee~ ke=â<Ce-Depeg&ve mebJeeo, DeeOÙeeeflcekeâ efJe<eÙeeW Deewj efJeÛeejMeerue cegöeW hej Skeâ DeodYegle ÛeÛee& kesâ ™he ceW peveceeveme kesâ mece#e ßeerceodYeieJeodieerlee keâe GoÙe ngDee~

keânves keâes ßeerke=â<Ce ves Ùen %eeve Depeg&ve keâe ceveesyeue yeÌ{eves kesâ efueS efoÙee Lee uesefkeâve Ùen Flevee MeeMJele nw efkeâ Deepe Yeer ueesieeW keâes Deheves peerJeve keâer mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve ßeerceodYeieJeodieerlee ceW efceue peelee nw~ ieerlee ceW De"ejn DeOÙeeÙe Deewj 700 Mueeskeâ nQ~

DeeFS! peeveW ßeerke=â<Ce kesâ Gme ieerlee-%eeve kesâ yeejs ceW...~ FmeceW nce ieerlee kesâ kegâÚ ØecegKe MueeskeâeW keâe GuuesKe keâjles ngS mecePeves Deewj mecePeeves keâe ØeÙeeme keâjWies efkeâ ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’, efpemekeâe GheosMe kegâ®#es$e keâer jCeYetefce ceW efoÙee ieÙee Lee, Jen Deepe kesâ mevoYe& ceW Yeer ceeveJe-peerJeve kesâ efueS keäÙeeW Deefle cenòJehetCe& nw—

Ùeoe-Ùeoe efn Oece&mÙe iueeefveYe&Jeefle Yeejle:~

DeYÙeglLeeveceOece&mÙe leoelceeveb me=peecÙenced~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, ÛelegLe& DeOÙeeÙe, Mueeskeâ-7)

DeLee&led—ns Yeejle (Depeg&ve)! peye-peye Oece& keâer iueeefve Ùeeveer Oece& keâe ueeshe neslee nw Deewj DeOece& ceW Je=efæ nesleer nw, leye-leye ceQ (ßeerke=â<Ce) Oece& kesâ DeYÙeglLeeve (GlLeeve Ùee Oece& keâer hegvemLee&hevee kesâ efueS) kesâ efueS mJeÙeb keâer jÛevee keâjlee ntB Ùeeveer DeJeleej ueslee ntB~

heefj$eeCeeÙe meeOetveeced efJeveeMeeÙe Ûe og<ke=âleeced~

Oece&mebmLeeheveeLee&Ùe mecYeJeeefce Ùegies-Ùegies~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-4, Mueeskeâ-8)

DeLee&led—meppeve heg®<eeW kesâ Gæej Ùeeveer keâuÙeeCe kesâ efueS Deewj og<keâefce&ÙeeW kesâ efJeveeMe kesâ efueS leLee Oece& keâer mLeehevee kesâ efueS ceQ (ßeerke=â<Ce) ÙegieeW-ÙegieeW mes ØelÙeskeâ Ùegie ceW pevce/DeJeleej ueslee DeeÙee ntB~

ÙeÅeoeÛejefle ßes<"mleòeosJeslejes peve:~

me ÙelØeceeCeb kegâ®les ueeskeâmleovegJele&les~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-leerve, Mueeskeâ-21)

DeLee&led—ßes<" heg®<e pees-pees DeeÛejCe Ùeeveer pewmee keâece Deewj JÙeJenej keâjles nQ, otmejs ceveg<Ùe (Deece Fvmeeve) Yeer Jewmee ner DeeÛejCe, Jewmee ner keâece keâjlee nw~ Jen (ßes<" heg®<e) pees ØeceeCe Ùee GoenjCe Øemlegle keâjlee nw, mecemle ceeveJe-mecegoeÙe Gmeer keâe DevegmejCe keâjves ueie peelee nw~

vewveb efÚõefvle Mem$eeefCe vewveb onefle heeJekeâ:~

ve Ûewveb keäuesoÙevlÙeehees ve Mees<eÙeefle cee®le~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-23)

DeLee&led—Depeg&ve keâes %eeve osles ngS ßeerke=â<Ce yeleeles nQ efkeâ Deelcee keâes ve Mem$e keâeš mekeâles nQ, ve Deefive ner Gmes peuee mekeâleer nw~ ve heeveer Deelcee keâes efYeiees mekeâlee nw, ve nJee Gmes megKee mekeâleer nw~ Fme Mueeskeâ keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ Deelcee Depej-Decej nw, Gmekeâe Devle veneR neslee~

nlees Jee ØeehÙeefme mJeie&ced, efpelJee Jee Yees#Ùemes ceefnced~

lemceeled Gefòe<" keâewvlesÙe ÙegæeÙe ke=âleefveMÛeÙe:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-37)

DeLee&led—YeieJeeved ßeerke=â<Ce Depeg&ve keâes ieerlee keâe GheosMe osles ngS keânles nQ efkeâ ns Depeg&ve! Ùeefo legce Ùegæ ceW Jeerjieefle keâes Øeehle nesles nes lees legcnW mJeie& efceuesiee Deewj Ùeefo efJepeÙeer nesles nes lees Oejleer kesâ megKe keâes Yeesieesies~ FmeefueS ns kegâvleerheg$e Depeg&ve G"es Deewj efveMÛeÙe keâjkesâ Dehevee Ùegæ keâjes~

Fme Mueeskeâ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Jele&ceeve keâce& kesâ heefjCeece keâer ÛeÛee& keâer nw~ leelheÙe& Ùen nw efkeâ Jele&ceeve keâce& mes ßesÙemkeâj Deewj kegâÚ veneR nw~ FmeefueS ceeveJe keâes Deheves keâce& mes keâYeer ceBgn veneR ceesÌ[vee ÛeeefnS~ keâce& keâjves kesâ heMÛeeled ner Kešdšs-ceer"s heâue keâe mJeeo ÛeKee pee mekeâlee nw~ Deeies ßeerke=â<Ce ieerlee kesâ ÛeewLes DeOÙeeÙe ceW Depeg&ve keâes mecePeeles nQ—

ßeæeJeevuueYeles %eeveb lelhej: mebÙelesefvõÙe:~

%eeveb ueyOJee hejeb MeeefvleceefÛejsCeeefOeieÛÚefle~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-4, Mueeskeâ-39)

DeLee&led— YeieJeeved ßeerke=â<Ce Depeg&ve mes keânles nQ efkeâ ßeæe jKeves Jeeues ceveg<Ùe, Deheveer FefvõÙeeW hej mebÙece jKeves Jeeues ceveg<Ùe Ùeeveer pees Yekeäle DeLeJee ßæeueg efoJÙe%eeve ceW meceefhe&le nw Deewj efpemeves Deheveer FefvõÙeeW keâes JeMe ceW keâj efueÙee nw, Jen Fme %eeve keâes Øeehle keâjves keâe DeefOekeâejer nw Deewj Fmes Øeehle keâjles ner Jen mJeÙeb DeeOÙeeeflcekeâ Meeefvle (hejced Meeefvle, YeieJelØeeefhle™he hejced Meeefvle) keâes Øeehle nes peelee nw~

keâce&CÙesJeeefOekeâejmles cee heâues<eg keâoeÛeve~

cee keâce&heâuenslegYet&cee& les meÁesÓmlJekeâce&efCe~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-47)

DeLee&led—ßeerke=â<Ce Depeg&ve mes keânles nQ efkeâ legcnW Dehevee keâce& (keâòe&JÙe) keâjves keâe DeefOekeâej nw efkeâvleg keâce& kesâ heâueeW kesâ legce DeefOekeâejer veneR nes~ legce ve lees keâYeer Deheves Deehekeâes Deheves keâceeX kesâ heâueeW keâe keâejCe ceevees, ve ner keâce& ve keâjves ceW keâYeer Deemekeäle nesDees~

Ùen ßeerceodYeieJeodieerlee keâe meJee&efOekeâ cenòJehetCe& MueeskeâeW ceW-mes Skeâ nw, pees keâce&Ùeesie-oMe&ve keâe cetue DeeOeej nw~

ÙeneB hej leerve efJeÛeejCeerÙe yeeleW nQ—keâce& (mJeOece&), efJekeâce& leLee Dekeâce&~ keâce& (mJeOece&) Jes keâeÙe& nQ efpevekeâe DeeosMe Øeke=âefle kesâ iegCeeW kesâ ™he ceW Øeehle efkeâÙee peelee nw~ DeefOekeâejer keâer mecceefle kesâ efyevee efkeâS ieS keâce& ‘efJekeâce&’ keânueeles nQ Deewj ‘Dekeâce&’ keâe DeLe& nw—Deheves keâceeX keâes ve keâjvee~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve keâes GheosMe efoÙee efkeâ Jen efveef<›eâÙe ve nes, Deefheleg heâue kesâ Øeefle Deemekeäle ngS efyevee Dehevee keâce& keâjs~ keâce&heâue kesâ Øeefle Deemekeäle jnves Jeeuee Yeer keâce& keâe keâejCe nw~ Fme lejn Jen Ssmes keâce&heâueeW keâe Yeeskeälee neslee nw~

peneB lekeâ efveOee&efjle keâceeX keâe mecyevOe nw, Jes leerve GheßesefCeÙeeW kesâ nes mekeâles nQ, ÙeLee—efvelÙekeâce&, Deeheeòekeâeueerve keâce& leLee FefÛÚle keâce&~ efvelÙekeâce& heâue keâer FÛÚe kesâ efyevee Meem$eeW kesâ efveoxMeevegmeej meleesiegCe ceW jnkeâj efkeâS peeles nQ~ heâue-Ùegkeäle keâce& yevOeve kesâ keâejCe yeveles nQ, Dele: Ssmes keâce& DeMegYe nQ~ nj JÙeefkeäle keâes Deheves keâce& hej DeefOekeâej nw efkeâvleg Gmes heâue mes Deveemekeäle neskeâj keâce& keâjvee ÛeeefnS~ Ssmes efve<keâece keâce& efvemmevosn cegefkeäle-heLe keâer Deesj ues peeves Jeeues nQ~

DeleSJe YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve keâes heâueeMeefkeäle-jefnle neskeâj keâce& (mJeOece&) kesâ ™he ceW Ùegæ keâjves keâe GheosMe efoÙee~ Depeg&ve keâe Ùegæ-efJecegKe nesvee Deemeefkeäle keâe otmeje henuet nw~ Ssmeer Deemeefkeäle mes keâYeer cegefkeäle-heLe keâer Øeeefhle veneR nes heeleer~ Deemeefkeäle Ûeens mJeerkeâejelcekeâ nes Ùee efve<esOeelcekeâ, Jen yevOeve keâe keâejCe nw~ ‘Dekeâce&’ heeheceÙe nw~ Dele: keâòe&JÙe kesâ ™he ceW Ùegæ keâjvee ner Depeg&ve kesâ efueS Skeâcee$e keâuÙeeCekeâejer ceeie& Lee~

OÙeeÙelees efJe<eÙeevhegbme: meÁmles<ethepeeÙeles~

meÁelmebpeeÙeles keâece: keâeceel›eâesOeesÓefYepeeÙeles~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-62)

DeLee&led— FefvõÙe-efJe<eÙeeW keâe efÛevleve keâjles ngS ceveg<Ùe keâer GmeceW Deemeefkeäle Glhevve nes peeleer nw Deewj Ssmeer Deemeefkeäle mes keâece Glhevve neslee nw Deewj efheâj keâece mes ›eâesOe Øekeâš neslee nw~ ÙeneB YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves efJe<eÙeemeefkeäle kesâ og<heefjCeece kesâ yeejs ceW yeleeÙee nw~

Fme Mueeskeâ keâe YeeJeeLe& Ùen nw efkeâ pees ceveg<Ùe ke=â<CeYeeJeveeYeeefJele veneR nw, GmeceW FefvõÙe-efJe<eÙeeW kesâ efÛevleve mes Yeeweflekeâ FÛÚeSB Glhevve nesleer nQ~ FefvõÙeeW keâes efkeâmeer ve efkeâmeer keâeÙe& ceW ueies jnvee ÛeeefnS Deewj Ùeefo Jes YeieJeeved keâer efoJÙe Øesce-Yeefkeäle ceW veneR ueieer jnWieer lees Jes efveMÛeÙe ner YeeweflekeâJeeo keâer Deesj De«emej nesSBieer~ Fme Yeeweflekeâ peieled ceW nj Skeâ ØeeCeer FefvõÙe-efJe<eÙeesb kesâ DeOeerve nw, ÙeneB lekeâ efkeâ yeÇÿee Deewj efMeJepeer Yeer Fmemes DeÚtles veneR jns nQ lees mJeie& kesâ DevÙe osJeleeDeeW kesâ efJe<eÙe ceW keäÙee keâne pee mekeâlee nw? Fme mebmeej kesâ pebpeeue mes efvekeâueves keâe Skeâcee$e GheeÙe nw—ke=â<CeYeeJeveeYeeefJele nesvee~ efMeJe OÙeeveceive Les efkeâvleg peye ceelee heeJe&leer ves efJe<eÙe-Yeesie kesâ efueS GvnW Gòesefpele efkeâÙee lees Jes mencele nes ieS, efpemekesâ heâuemJe™he keâeefle&kesâÙe keâe pevce ngDee~ Dele: pees ke=â<CeYeeJeveeYeeefJele veneR nw Jen ke=âef$ece oceve kesâ Éeje Deheveer FefvõÙeeW keâes JeMe ceW keâjves ceW efkeâlevee ner MeefkeäleMeeueer nes, Devle ceW DeJeMÙe Demeheâue nesiee, keäÙeeWefkeâ efJe<eÙe-megKe keâe jbÛecee$e efJeÛeej Yeer Gmes FefvõÙe-le=efhle kesâ efueS Gòesefpele keâj osiee~

›eâesOeeodYeJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeüce:~

mce=efleYeübMeeodyegefæeveeMees yegefæeveeMeelØeCeMÙeefle~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-63)

DeLee&led— ›eâesOe mes ceveg<Ùe keâer ceefle ceejer peeleer nw Ùeeveer cetÌ{ nes peeleer nw, efpememes mce=efle DeLee&led ÙeeooeMle Yeüefcele nes peeleer nw~ mce=efle-Yeüce nes peeves mes ceveg<Ùe keâer yegefæ ve<š nes peeleer nw Deewj yegefæ keâe veeMe Ùee efJeveeMe nes peeves hej ceveg<Ùe mJeÙeb Dehevee ner veeMe keâj yew"lee nw~

meJe&Oecee&vheefjlÙepÙe ceeceskebâ MejCeb ›epe~

Denb lJeeb meJe&heehesYÙees cees#eefÙe<Ùeeefce cee MegÛe:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-18, Mueeskeâ-66)

DeLee&led— ßeerke=â<Ce Depeg&ve keâes GheosMe osles ngS keânles nQ efkeâ ns Depeg&ve! meYeer OeceeX keâes lÙeeiekeâj DeLee&led nj DeeßeÙe keâes lÙeeiekeâj kesâJeue cesjer MejCe ceW DeeDees, ceQ (ßeerke=â<Ce) legcnW meYeer heeheeW mes cegefkeäle efouee otBiee~ cegPehej efJeMJeeme keâjkesâ legce Meeskeâ keâes lÙeeie oes~

Ghejeskeäle MueeskeâeW keâes heÌ{/peevekeâj Ùen mhe<š nes peelee nw efkeâ ceneYeejle kesâ Ùegæ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves jCeYetefce ceW KeÌ[s neskeâj ‘ßeerke=â<Ce-Depeg&ve mebJeeo’ veece mes %eeve keâe pees ]Kepeevee ‘ßeerceodYeieJeodieerlee’ kesâ veece mes meeQhee Lee, Jen %eeve efme]he&â Depeg&ve kesâ Ùegæ-efJepeÙe kesâ efueS ner veneR, yeefukeâ meejs mebmeej keâer YeueeF& kesâ efueS Yeer nw~ DeeFS! Fme Fme mevoYe& ceW Fme ceneved «evLe ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ kegâÚ Deewj Mueeskeâ Yeer oWKeW—

megKeog:Kes meces ke=âlJee ueeYeeueeYeew peÙeepeÙeew~

lelees ÙegæeÙe ÙegpÙemJe vewJeb heeheceJeehmÙeefme~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-oes, Mueeskeâ-38)

DeLee&led— meowJe Deheves keâòe&JÙeeW kesâ efueS ueÌ[es DeLee&led ØeÙelveMeerue jnes~ nj Ûeer]pe keâe Fueepe Skeâ Øekeâej mes (Skeâ efveÙece mes) ner keâjes Ùeeveer nj efmLeefle-heefjefmLeefle keâes meceYeeJe Ùeeveer Skeâ ner Âef<š mes osKees~ Jen Ûeens megKe nes Ùee og:Ke DeLeJee keâesF& mebkeâš nes; Gmeer Øekeâej ueeYe Deewj neefve leLee nej Deewj peerle kesâ meceÙe Dehevee DeeÛejCe Skeâ meceeve jKeesies Deewj Gme DeeÛejCe Ùee JÙeJenej mes Deheveer efpeccesoeefjÙeeW keâes mener mes hetCe& keâjves keâe ØeÙeeme keâjWies lees Deehekesâ neLeeW mes keâYeer heehe veneR nesiee~

Den*dkeâejb yeueb oheË keâeceb ›eâesOeb Ûe mebefßelee:~

ceeceelcehejosns<eg ØeefÉ<eleesÓYÙemetÙekeâe:~~

(ßeerceodYeieJeodieerlee, DeOÙeeÙe-16, Mueeskeâ-18)

DeLee&led— efceLÙee Denbkeâej, yeue, ohe&, keâece leLee ›eâesOe mes ceesefnle neskeâj Deemegjer (je#eme-ØeJe=efòe keâe) JÙeefkeäle Deheves Mejerj ceW leLee DevÙeeW kesâ Mejerj ceW efmLele YeieJeeved mes F&<Ùee& Deewj JeemleefJekeâ Oece& keâer efvevoe keâjves ueieles nQ~

YeeJeeLe& Ùen nw efkeâ Deemegjer JÙeefkeäle YeieJeeved keâer ßes<"lee keâe efJejesOeer nesves kesâ keâejCe Meem$eeW ceW efJeMJeeme keâjvee hemevo veneR keâjlee~ Jen Meem$eeW leLee YeieJeeved kesâ DeefmlelJe— Fve oesveeW mes ner F&<Ùee& keâjlee nw~ Ùen F&<Ùee& Gmekeâer leLeekeâefLele Øeefle<"e leLee Oeve SJeb Meefkeäle kesâ meb«en mes Glhevve nesleer nw~ Jen Ùen veneR peevelee efkeâ Jele&ceeved peerJeve lees efme]he&â Deieues peerJeve keâer lewÙeejer nw~ Fme melÙe keâes ve peeveles ngS Jen JeemleJe ceW Deheves Øeefle leLee DevÙeeW kesâ Øeefle Yeer És<e keâjlee nw~ Jen DevÙe peerJeOeeefjÙeeW keâer leLee mJeÙeb Deheveer efnbmee keâjlee nw~ Jen YeieJeeved kesâ hejced efveÙe$eCe efÛevlee Ùee hejJeen veneR keâjlee, keäÙeeWefkeâ Gmes %eeve ner veneR neslee~ Meem$eeW Deewj YeieJeeved mes F&<Ùee& keâjves kesâ keâejCe Jen F&MJej kesâ DeefmlelJe kesâ efJe®æ Pet"s leke&â Øemlegle keâjlee nw Deewj Meem$eerÙe ØeceeCe keâes DemJeerkeâej keâjlee nw~ Jen ØelÙeskeâ keâeÙe& ceW Deheves keâes mJelev$e leLee Meefkeäleceeved ceevelee nw~ Jen meesÛelee nw efkeâ keâesF& Yeer Meefkeäle, yeue Ùee mecheefòe ceW Gmekeâer mecelee Ùeeveer yejeyejer veneR keâj mekeâlee~ Dele: Jen Ûeens efpeme lejn keâce& keâjs, Gmes keâesF& veneR jeskeâ mekeâlee~ Ùeefo Gmekeâe keâesF& Me$eg Gmes SsefvõÙe (FvõerÙe-mecyevOeer) keâeÙeeX ceW Deeies yeÌ{ves mes jeskeâlee nw lees Jen (Deemegjer ØeJe=efòe keâe JÙeefkeäle) Gmes Deheveer Meefkeäle mes efÚvve-efYevve keâjves keâer ÙeespeveeSB yeveelee nw~

ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ %eeve keâes Deiej menpe Deewj mejue Yee<ee ceW yeleeÙee peeS lees pees yeeleW mhe<š ™he mes GYejkeâj meeceves Deeleer nQ Jes Ùes nQ—

µ keäÙeeW JÙeLe& keâer efÛevlee keâjles nes? efkeâmemes JÙeLe& [jles nes? keâewve legcnW ceej mekeâlee nw? Deelcee ve hewoe nesleer Deewj ve ner cejleer nw~

µ pees ngDee— Jen DeÛÚe ngDee, pees nes jne nw— Jen DeÛÚe nes jne nw leLee pees nesiee— Jen Yeer DeÛÚe ner nesiee~ legce Yetle Ùeeveer yeerles meceÙe keâe heMÛeeòeehe (og:Ke) cele keâjes~ YeefJe<Ùe keâer Yeer efÛevlee cele keâjes~ Jele&ceeve Deheveer ieefle mes Ûeue jne nw~

µ legcneje keäÙee ieÙee pees legce jesles nes? legce keäÙee ueeS Les pees legceves Kees efoÙee? legceves keäÙee hewoe efkeâÙee Lee pees ve<š (veeMe) nes ieÙee? ve legce kegâÚ ueskeâj DeeS, pees efueÙee ÙeneR mes efueÙee~ pees efoÙee, ÙeneR hej efoÙee~ pees efueÙee—Gmeer (YeieJeeved mes efueÙee Deewj pees efoÙee—Gmeer (YeieJeeved) keâes efoÙee~

µ Keeueer neLe DeeS Deewj Keeueer neLe Ûeues~ pees Deepe legcneje nw, keâue Jen efkeâmeer Deewj keâe nesiee, hejmeeW efkeâmeer Deewj keâe nesiee~ legce Fmes Dehevee mecePekeâj Øemevve nes jns nes, ceive nes jns nes— yeme Ùener Øemevvelee Ùee ceivelee legcnejs og:Kees keâe keâejCe nw~

µ heefjJele&ve mebmeej keâe efveÙece nw~ efpemes legce ce=lÙeg mecePeles nes JeemleJe ceW Jener lees peerJeve nw~ Skeâ #eCe ceW legce keâjesÌ[eW kesâ mJeeceer yeve peeles nes, otmejs ner #eCe ceW legce oefjõ nes peeles nes~ lesje-cesje, Úesše-yeÌ[e, Dehevee-hejeÙee—Ùes meye Deheves ceve mes efceše oes, efheâj meye legcneje nw, legce meyekesâ nes—Ùener YeeJevee Mes<e yeÛesieer~

µ ve Ùen Mejerj legcneje nw, ve legce Mejerj kesâ nes~ Ùen Mejerj lees Deefive, peue, JeeÙeg, he=LJeer Deewj DeekeâeMe mes yevee nw Deewj Deefvlece meceÙe FvneR leòJeeW ceW efceue peeSiee~ hejvleg Deelcee efmLej nw—efheâj legce keäÙee nes?

µ legce Deheves Deehekeâes YeieJeeved keâes Deefhe&le keâj oes, Ùener meyemes Gòece meneje nw~ pees YeieJeeved kesâ menejs keâes peevelee Ùee ceevelee nw— Jen YeÙe, efÛevlee, Meeskeâ mes meJe&oe cegkeäle jnlee nw~

µ pees kegâÚ Yeer let keâjlee nw, Gmes YeieJeeved keâes Dehe&Ce keâjlee Ûeue~ Ssmee keâjves mes meoe peerJeve-cegefkeäle keâe Deevevo DevegYeJe nesiee~

Thej efoS ieS ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ efveÙeceeW keâes ceveg<Ùe Deiej Deheves peerJeve ceW meefcceefuele keâj ues lees cetKe&-mes-cetKe& JÙeefkeäle keâe Yeer yesÌ[e heej nes mekeâlee nw~ Fmekesâ Deefleefjkeäle Fme ceneved «evLe ieerlee ceW peerJeve keâer JeemleefJekeâlee Deewj ceveg<Ùe-Oece& mes pegÌ[s GheosMe efoS ieS nQ~ keâF& yeej Ssmee neslee nw efkeâ nceW Deheveer mecemÙee keâe meceeOeeve veneR efceuelee Ùee efheâj efkeâmeer efJeheefòe kesâ meceÙe nce yengle JÙe«e Deewj hejsMeeve nes G"les nQ~ keâF& ueesie lees ]iegmmes ceW Dehevee Deehee lekeâ Kees yew"les nQ Ùee efheâj Deheveer mecemÙeeDeeW mes efJeÛeefuele neskeâj Yeeie KeÌ[s nesles nQ, Ssmes ceW ieerlee ceW JeefCe&le GheosMe nceeje ceeie&oMe&ve keâjles nQ, nceejer meejer mecemÙeeDeeW keâe ÛegšefkeâÙeeW ceW nue megPee osles nQ Deewj nceW peerJeve peerves keâer keâuee efmeKeeles nQ, meeLe ner meheâue peerJeve peerves keâer ØesjCee Yeer osles nQ~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceneYeejle kesâ Ùegæ ceW Depeg&ve keâes ieerlee keâe %eeve efoÙee Lee, efpemes megvekeâj Depeg&ve keâer DeeBKeW KegueeR, leYeer Depeg&ve Deheves keâce&-heLe hej Deeies yeÌ{ mekeâe Deewj efJepeÙe-ßeer keâe JejCe keâj mekeâe~ ieerlee keâe Ùen %eeve Deece Deeoceer kesâ Yeerlejer ceve keâer G"eheškeâ keâes Meevle keâjkesâ Gmes meheâue peerJeve peerves ceW meneÙelee keâjlee nw—

µ ceeveJe Mejerj DemLeeÙeer Deewj Deelcee mLeeÙeer nw—ßeerceodYeieJeodieerlee kesâ Skeâ Mueeskeâ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceveg<Ùe kesâ Mejerj keâes cenpe Skeâ keâheÌ[s keâe šgkeâÌ[e yeleeÙee nw~ DeLee&led Skeâ Ssmee keâheÌ[e, efpemes Deelcee nj pevce ceW yeoueleer nw DeLee&led ceeveJe Mejerj lees Deelcee keâe DemLeeÙeer Jem$e nw, efpemes nj pevce ceW yeouee peelee nw~

Fmekeâe DeeMeÙe Ùen nw efkeâ nceW Mejerj mes veneR, Gmekeâer Deelcee mes JÙeefkeäle keâer henÛeeve keâjveer ÛeeefnS~ pees ueesie ceveg<Ùe kesâ Mejerj mes Deekeâef<e&le nesles nQ Ùee efheâj ceveg<Ùe kesâ Yeerlejer ceve keâes veneR mecePeles nQ—Ssmes ueesieeW kesâ efueS ieerlee keâe Ùen GheosMe yeÌ[er meerKe osves Jeeuee nw~

µ ce=lÙeg ner peerJeve keâe Skeâcee$e melÙe nw— ieerlee-meej ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves keâne nw efkeâ nj Fvmeeve kesâ Éeje pevce-cejCe kesâ Ûe›eâ keâes peeve uesvee yengle ]pe™jer nw, keäÙeeWefkeâ ceveg<Ùe kesâ peerJeve keâe cee$e Skeâ ner melÙe nw Deewj Jen nw ‘ce=lÙeg’~

efpeme Fvmeeve ves Fme ogefveÙee ceW pevce efueÙee nw, Gmes Skeâ efove Ùen mebmeej ÚesÌ[keâj peevee ner heÌ[siee Deewj Ùener Fme ogefveÙee keâe Dešue-melÙe Yeer nw~ uesefkeâve Fme yeele keâes Yeer veneR vekeâeje pee mekeâlee efkeâ ce=lÙeg keâer yeele megvekeâj nj Deeoceer YeÙeYeerle nes G"lee nw, peyeefkeâ peevelee nw efkeâ melÙe keâe meecevee Skeâ efove ]pe™j keâjvee heÌ[siee~

ÙeneB ce=lÙeg mes YeÙeYeerle ve nesves keâer meueen Yeer oer ieF& nw~ yesMekeâ peerJeve keâer Dešue meÛÛeeF& ce=lÙeg nw, uesefkeâve Gmekesâ YeÙe mes Deepe keâer ]KegefMeÙeeW keâes yeyee&o Ùee ]Kejeye veneR keâjvee ÛeeefnS, FmeefueS efkeâmeer Yeer lejn keâe [j Deheves ceve ceW veneR jKevee ÛeeefnS~

µ ›eâesOe JÙeefkeäle keâe veeMe keâjlee nw— YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ieerlee-%eeve ceW mhe<š efkeâÙee nw efkeâ ›eâesOe mes Yeüce hewoe neslee nw Deewj Yeüce mes yegefæ keâe efJeveeMe neslee nw~ Ssmes ceW peye yegefæ keâece veneR keâjleer leye leke&â ve<š nes peelee nw Deewj JÙeefkeäle keâe hejeYeJe Ùee veeMe nes peelee nw~

Dele: nj JÙeefkeäle keâes Deheves ]iegmmes hej ]keâeyet jKevee ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ ›eâesOe Yeüce hewoe keâjlee nw~ ]iegmmes ceW Fvmeeve keâF& yeej Ssmes keâece Yeer keâj peelee nw, efpememes mJeÙeb Gmes ner keâe]heâer neefve G"eveer heÌ[leer nw~ Deiej ›eâesOe hej ]keâeyet veneR efkeâÙee peelee nw lees nceeje ceefmle<keâ Yeer mener Deewj ]ieuele kesâ yeerÛe Devlej keâjvee ÚesÌ[ oslee nw~ FmeefueS Fvmeeve keâes ncesMee ‘›eâesOe’ veecekeâ Fme yeerceejer mes otj ner jnvee ÛeeefnS~ ]iegmmes ceW efueÙee ieÙee keâesF& Yeer efveCe&Ùe Deehekesâ efueS keâYeer Yeer mebkeâš hewoe keâj mekeâlee nw~

µ JÙeefkeäle Deheves keâceeX keâes veneR ÚesÌ[ mekeâlee— YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve keâes GheosMe osles ngS mhe<š efkeâÙee efkeâ keâesF& Yeer JÙeefkeäle Deheves keâce& keâes veneR ÚesÌ[ mekeâlee DeLee&led pees meeOeejCe mecePe kesâ ueesie keâce& ceW ueies jnles nQ, GvnW Gme ceeie& mes nševee "erkeâ veneR nw, keäÙeeWefkeâ Jes ‘%eeveJeeoer’ veneR yeve mekeâles~ Ssmes ceW JeneR Deiej Gvekeâe keâce& Yeer Útš ieÙee lees Jes oesveeW lej]heâ mes Yeškeâ peeSBies~

Øeke=âefle meowJe ceveg<Ùe keâes keâce& keâjves kesâ efueS yeeOÙe keâjleer nw~ Ssmes ceW pees JÙeefkeäle keâce& mes yeÛevee Ûeenlee nw Jen Thej mes lees keâce& keâes ÚesÌ[ oslee nw uesefkeâve ceve-ner-ceve GmeceW [tyee jnlee nw~ DeLee&led efpeme lejn keâe JÙeefkeäle keâe mJeYeeJe neslee nw, Jen Gmeer kesâ Deveg™he Dehevee keâeÙe& keâjlee nw~

µ ceveg<Ùe kesâ osKeves keâe Âef<škeâesCe— YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceveg<Ùe kesâ osKeves kesâ Âef<škeâesCe hej Yeer mevosMe efoÙee nw~ FmeceW yeleeÙee ieÙee nw efkeâ %eeveer JÙeefkeäle %eeve Deewj keâce& keâes Skeâ ™he ceW osKelee nw, Gmeer keâe Âef<škeâesCe mener nw; pees De%eeveer heg®<e neslee nw, Jen %eeve kesâ DeYeeJe ceW ØelÙeskeâ Ûeer]pe keâes ]ieuele Âef<škeâesCe mes osKelee nw~

µceve hej ]keâeyet jKeW— YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves mevosMe efoÙee nw efkeâ pees ueesie Deheves ceve keâes ]keâeyet ceW veneR jKeles, Jes keâneR Yeer OeesKes keâe efMekeâej nes mekeâles nQ~ Fmekeâe keâejCe Ùen nw efkeâ Ssmes ueesieeW keâe ceve ÛeueeÙeceeve neslee nw, pees FOej-GOej Yeškeâlee jnlee nw Deewj Ùener YeškeâeJe ceveg<Ùe kesâ Me$eg kesâ ™he ceW keâece keâjlee nw~ Deeoceer keâe ceve Gmekesâ JÙeefkeälelJe hej Yeer yengle ienje ØeYeeJe [euelee nw~ peye JÙeefkeäle keâe ceve mener neslee nw lees Gmekeâe ceefmle<keâ Yeer mener lejer]kesâ mes keâece keâjlee nw~

µDehevee Deekeâueve DeJeMÙe keâjW—YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceveg<Ùe keâes mJeÙeb kesâ Deekeâueve keâjves keâe Yeer GheosMe efoÙee nw~ Gme GheosMe kesâ Devegmeej ceveg<Ùe keâes henues mJeÙeb keâe Deekeâueve keâjkesâ Deheveer #ecelee keâes peevevee ÛeeefnS~ GheosMe kesâ Devegmeej ceveg<Ùe keâes Deheves Deelce-%eeve keâer leueJeej mes keâeškeâj Deheves ùoÙe kesâ De%eeve Deewj mevosn keâes Deueie keâj osvee ÛeeefnS~ peye-lekeâ ceveg<Ùe mJeÙeb kesâ yeejs ceW veneR peevesiee, leye-lekeâ Gmekeâe Gæej veneR nes mekeâlee~

µmJeÙeb hej efJeMJeeme keâjW—ßeerceodYeieJeodieerlee ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves GheosMe efoÙee nw efkeâ ØelÙeskeâ ceveg<Ùe keâes mJeÙeb hej hetje Yejesmee jKevee ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ pees ueesie mJeÙeb hej Yejesmee keâjles nQ Jes efveMÛeÙe ner meheâuelee kesâ DeekeâeMe keâes Útles nQ~ ieerlee ceW Ùen Yeer yeleeÙee ieÙee nw efkeâ pees Fvmeeve pewmee efJeMJeeme keâjlee nw, Jen Jewmee ner yeve peelee nw~

µkeâce& keâjW Deewj heâue keâer FÛÚe ve keâjW—pees ueesie Dehevee keâce& veneR keâjles Deewj henues mes ner heefjCeece kesâ yeejs ceW meesÛeves ueie peeles nQ, Ssmes ueesieeW kesâ efueS ieerlee-meej keâe Ùen GheosMe yeÌ[er meerKe osves Jeeuee nw~ FmeceW ßeerke=â<Ce ves keâne nw efkeâ Fvmeeve keâes Deheves DeÛÚs keâce& keâjles jnvee ÛeeefnS Deewj Ùen veneR meesÛevee ÛeeefnS efkeâ Fmekeâe keäÙee heefjCeece nesiee, keäÙeeWefkeâ keâce& keâe heâue nj Fvmeeve keâes efceuelee nw~ FmeefueS Fvmeeve keâes Fme lejn keâer efÛevlee keâes Deheves ceve ceW peien veneR osveer ÛeeefnS efkeâ Gmekesâ keâce& keâe heâue keäÙee nesiee Ùee efheâj efkeâmeer keâece keâes keâjves kesâ yeeo Gmes KegMeer efceuesieer Ùee veneR?

keânves keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ keâce& keâjves kesâ oewjeve Fvmeeve keâes Fmekesâ heefjCeece kesâ yeejs ceW efyeukegâue Yeer efÛevlee veneR keâjveer ÛeeefnS leLee efÛevleecegkeäle neskeâj Dehevee keâce& Meg™ keâjvee ÛeeefnS~

µDeheves keâece keâes ØeeLeefcekeâlee oW —ßeerceodYeieJeodieerlee ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves keâne nw efkeâ Deheves keâece keâes henues ØeeLeefcekeâlee oW Deewj meyemes henues Gmes ner hetje keâjves keâe ØeÙeeme keâjW; Deheves keâece kesâ mecheeove Ùee hetje keâjves kesâ yeeo ner efkeâmeer DevÙe kesâ keâece ceW menÙeesie keâjW DeLeJee efkeâmeer DevÙe keâe keâece keâjW~ pees ueesie Deheves keâece keâes henues veneR keâjles Deewj otmejeW kesâ keâece ceW ueie peeles nQ, GvnW Dekeämej hejsMeeveer keâe meecevee keâjvee heÌ[lee nw~

µmeye osJelee Skeâ ner YeieJeeved keâer efJeYetefle —ßeerceodYeieJeodieerlee ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Ùen Yeer GheosMe efoÙee nw efkeâ efpeleves Yeer osJeer-osJelee nQ, Jes meye Skeâ ner YeieJeeved keâer efJeYetefleÙeeB nQ~ pees ueesie YeieJeeved kesâ Deueie-Deueie ™heeW keâer hetpee keâjles nQ Deewj Gvekeâer Deueie-Deueie MeefkeäleÙeeW hej Yejesmee keâjles nQ, Ssmes ueesieeW kesâ efueS Ùen peevevee yesno ]pe™jer nw efkeâ osJeleeDeeW kesâ meYeer ™he SJeb mJe™he Skeâ ner YeieJeeved keâer Øeeflecetefle&ÙeeB nQ~ keâesF& osJeer keâer hetpee keâjs Ùee osJelee keâer, keâesF& yeÌ[-heerheue keâer hetpee keâjs Ùee heneÌ[eW keâes hetpes, keâesF& veoer keâer hetpee keâjs Ùee metÙe&-Ûevõcee keâer —Ùes meye Skeâ ner YeieJeeved keâer efJeYetefleÙeeB nQ~ Ùen Ssmee nw pewmes ueesie efouueer mes cegcyeF& peeles nQ lees kegâÚ ueesie meÌ[keâ-ceeie& mes peeles nQ lees kegâÚ ueesie jsueceeie& mes peevee hemevo keâjles nQ; kegâÚ ueesie nJeeF&-Ùee$ee Éeje efouueer mes cegcyeF& lekeâ keâe jemlee leÙe keâjles nQ~ Ssmes ceW cebef]peue lees Skeâ ner ngF&, yeme jemles Deueie-Deueie jns~ "erkeâ Fmeer Øekeâej keâesF& ieCesMe keâer hetpee keâjlee nw lees keâesF& efMeJe keâer DeejeOevee ceW ueerve nw, keâesF& ØeYeg ßeerjece keâer hetpee keâjlee nw lees keâesF& heJeveheg$e nvegceeve keâer uesefkeâve meyekeâer DeejeOevee kesâ mJej Gme Skeâ hejceefhelee hejceelcee lekeâ ner hengÛeles nQ pees meejer me=ef<š keâe keâlee& SJeb heeuevenej nw~

µmeÛÛes ceve mes OÙeeve ueieevesJeeues nesles nQ efmeæ Ùeesieer —YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves GheosMe efoÙee nw efkeâ pees ueesie meÛÛes ceve mes YeieJeeved keâer DeejeOevee keâjles nQ Deewj Dehevee hetje OÙeeve YeieJeeved keâer Yeefkeäle ceW ueieeles nQ —Jes ueesie hetCe& efmeæ Ùeesieer ceeves peeles nQ~ YeieJeeved ßeerke=â<Ce keânles nQ efkeâ pees ceveg<Ùe hejceelcee kesâ meJe&JÙeeheer, DekeâuheveerÙe, efvejekeâej, DeefJeveeMeer, DeÛeue efmLej mJe™he keâer Gheemevee keâjlee nw Deewj Deheveer meYeer FefvõÙeeW keâes JeMe ceW keâjkesâ meYeer heefjefmLeÙeeW ceW meceeve-YeeJe mes jnles ngS meYeer ØeeefCeÙeeW kesâ efnle ceW ueiee jnlee nw —Gme hej F&MJej keâer ke=âhee DeJeMÙe yejmeleer nw~

GuuesKeveerÙe nw efkeâ ceneYeejle kesâ Ùegæ ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Depeg&ve mes keâne efkeâ ‘ns Depeg&ve! Deheves ceve keâes cegPeceW ner efmLej keâj Deewj Deheveer yegefæ keâes cegPeceW ner ueiee~ Fme lejn let efveefMÛele ™he mes cegPeceW ner ncesMee efveJeeme keâjsiee~’

YeieJeeved ßeerke=â<Ce Depeg&ve mes keânles nQ efkeâ ‘Deiej let Ssmee veneR keâj mekeâlee nw lees ‘YeefkeäleÙeesie’ kesâ DeYÙeeme Éeje cegPes Øeehle keâjves keâer FÛÚe hewoe keâj mekeâlee nw~ Fme Øekeâej let cesjs efueS keâceeX keâes keâjlee ngDee cesjer Øeeefhle-™heer hejced-efmeefæ keâes Øeehle keâjsiee~’

µceve ueieekeâj Dehevee keâece keâjW, Gmeer ceW ]KegMeer KeespeW —pees ueesie Deheves keâece keâes ceve ueieekeâj keâjles nQ Deewj Deheves keâece ceW ]KegMeer {Bt{ uesles nQ, Jes ueesie efveefMÛele ner meheâuelee keâes Øeehle keâjles nQ~

kegâÚ ueesie Ssmes Yeer nesles nQ, pees efkeâmeer keâece keâes yeesefPeue mecePekeâj Gme keâece keâes efme]he&â efveheševes keâer keâesefMeMe keâjles nQ~ Ssmes ueesie efkeâmeer keâece keâes {bie mes veneR keâj heeles Deewj Deheves peerJeve ceW heerÚs jn peeles nQ~

µDeefOekeâlee mes hewoe neslee nw ]Keleje —YeieJeeved ßeerke=â<Ce keânles nQ efkeâ Fvmeeve kesâ efueS efkeâmeer Yeer lejn keâer (efkeâmeer Yeer Ûeer]pe keâer) DeefOekeâlee Ieelekeâ meeefyele nes mekeâleer nw~ mecyevOeeW ceW ceOegjlee nes Ùee keâÌ[ÏJeenš, ]KegMeer nes Ùee ]iece —nceW keâYeer Yeer ‘Deefle’ veneR keâjveer ÛeeefnS~

peerJeve ceW mevlegueve yeveeS jKevee yengle ]pe™jer nw~ peye-lekeâ ceveg<Ùe kesâ peerJeve ceW mevlegueve veneR jnsiee, leye-lekeâ Jen megKehetJe&keâ Dehevee peerJeve JÙeleerle veneR keâj heeSiee~ keânves keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ ceveg<Ùe keâes ]pe™jle mes ]pÙeeoe keâesF& Yeer Ûeer]pe keâjves mes yeÛevee ÛeeefnS Deewj Deheveer ef]pevoieer ceW mevlegueve yeveekeâj jKevee ÛeeefnS~

µmJeeLeea ve yeveW —YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves Gve ueesieeW kesâ efueS Fme GheosMe kesâ ceeOÙece mes yeÌ[er meerKe oer nw, pees ueesie otmejeW keâer YeueeF& hej OÙeeve veneR osles Deewj efme]he&â Dehevee celeueye meeOeves ceW ner ueies jnles nQ~ YeieJeeved keânles nQ efkeâ Ssmes ueesieeW keâe keâYeer Yeuee veneR neslee~

GuuesKeveerÙe nw efkeâ Fvmeeve keâe mJeeLe& Gmes DevÙe ueesieeW mes otj ues peekeâj vekeâejelcekeâ efmLeefleÙeeW keâer lej]heâ Oekesâuelee nw, efpemekesâ Ûeueles JÙeefkeäle Dekesâuee jn (heÌ[) peelee nw~ ßeerceodYeieJeodieerlee ceW Ùen Yeer keâne ieÙee nw efkeâ mJeeLe& MeerMes (ohe&Ce) hej ÚeF& Gme Oetue keâer lejn nw, efpemekeâer Jepen mes Deeoceer Dehevee Øeefleefyecye lekeâ veneR osKe heelee~

Deiej Deehe Ûeenles nQ efkeâ Deehe Yeer Dehevee peerJeve ]KegMeerhetJe&keâ JÙeleerle keâjW lees Fmekesâ efueS Ùen ]pe™jer nw efkeâ Deehe Deheves mJeeLe& keâes keâYeer Deheves Thej neJeer ve nesves oW~ mJeeLeea ueesieeW mes otjer Yeer yeveekeâj jKevee ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ mJeeLeea ueesie Deheves mJeeLe& keâer meeOevee kesâ efueS ner oesmleer keâe veeškeâ keâjles nQ~

µF&MJej ncesMee ceveg<Ùe keâe meeLe oslee nw —Deeheves Ùen keâneJele lees megveer ner nesieer efkeâ ‘efpemekeâe keâesF& veneR neslee, Gmekeâe YeieJeeved neslee nw~’ ieerlee-%eeve ceW Yeer Fme yeele keâe GuuesKe keâjles ngS keâne ieÙee nw efkeâ F&MJej ncesMee ceveg<ÙeeW keâe meeLe osles nQ~ peye JÙeefkeäle Fme MeeMJele melÙe keâes peeve SJeb ceeve ueslee nw lees Gmekeâe peerJeve hetjer lejn mes yeoue peelee nw~ me=ef<š efvecee&lee F&MJej ner nw, pees mechetCe& peieled keâes Ûeuee jne nw~

Fvmeeve lees efme]he&â keâ"hegleueer cee$e nw, Gmekeâer [esj lees YeieJeeved kesâ ner neLeeW ceW nw~ FmeefueS Fvmeeve keâes keâYeer Deheves YeefJe<Ùe Ùee efheâj Deleerle keâer efÛevlee veneR keâjveer ÛeeefnS, keäÙeeWefkeâ nj efmLeefle ceW (efJekeâš mes efJekeâšlece) YeieJeeved Fvmeeve keâe meeLe oslee nw Deewj Gmes cegefMkeâueeW kesâ pebieue mes yeenj efvekeâeuelee nw~ FmeefueS nce meYeer keâes F&MJej hej Yejesmee keâjvee ÛeeefnS~

µmevosn keâer Deeole ÚesÌ[W —efpeve ueesieeW ceW Mekeâ Ùee mevosn keâer Deeole nesleer nw Ùee efheâj pees ueesie ]pe™jle mes ]pÙeeoe otmejeW hej Mekeâ keâjles nQ, Ssmes ueesieeW kesâ efueS YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ieerlee ceW keâne nw efkeâ ‘hetCe& melÙe keâer Keespe efkeâS efyevee mevosn keâer Deeole Fvmeeve kesâ og:Ke keâe keâejCe yeveleer nw~’ Fmekeâe keâejCe Ùen nw efkeâ Mekeâ keâjvee Skeâ Ssmeer Deeole nw pees cepeyetle mes cepeyetle efjMles keâes Yeer KeesKeuee keâj osleer nw~ efkeâmeer Ûeer]pe kesâ Øeefle efpe%eemee nesvee Skeâ Deueie yeele nw, efpe%eemee nesveer Yeer ÛeeefnS uesefkeâve hetjer lejn melÙe keâer Keespe efkeâS efyevee mevosn kesâ OegDeeB-Yejs JeeleeJejCe ceW neLe-heeBJe ceejvee og:Ke keâe keâejCe ner yevelee nw~ Deewj Mekeâ DeLeJee mevosn keâjves Jeeues ueesie yeeo ceW Fmekeâe heMÛeeòeehe keâjles efceueles nQ~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ Éeje ßeerceodYeieJeodieerlee ceW pees Yeer GheosMe efoS ieS nQ Deiej Gve GheosMeeW keâes ueesie Deheves peerJeve ceW Gleej uesles nQ lees Jes efveefMÛele ner Deheves peerJeve ceW meheâue nes mekeâles nQ~ Ùes GheosMe Jee]keâF& Skeâ meheâue peerJeve kesâ efvecee&Ce ceW Deheveer Denced Yetefcekeâe efveYeeles nQ~

µµµ

µDeOÙeeÙe- Gvveerme

----------------

µ ßeerke=â<Ce : Deleerle ceW keâer YeefJe<Ùe keâer yeeleW

ßeerke=â<Ce kesâ JÙeefkeälelJe Deewj ke=âeflelJe kesâ Devet"sheve keâer

meyemes ]Keeme yeele Ùener nw efkeâ Jes Fme he=LJeer hej

DeeS lees Deleerle ceW nQ uesefkeâve nQ YeefJe<Ùe kesâ~

YeieJeeved efJe<Ceg kesâ oMeeJeleejeW ceW-mes Dee"JeeB DeJeleej ceeves peeves Jeeues ßeerke=â<Ce kesâ pevce keâe peMve ke=â<Ce-pevcee<šceer (efpemes pevcee<šceer Ùee ieeskegâuee<šceer kesâ veece mes Yeer peevee peelee nw) kesâ ™he ceW peevee Deewj ceveeÙee peelee nw~ Ùeefo efnvot ‘Ûevõ kewâuesC[j’ keâer efleefLe kesâ Devegmeej yeele keâjW lees ke=â<Ce he#e (peye ÛeeBo efoKeeF& veneR oslee Ùeeveer DeBOesje-he#e) kesâ Dee"JeW efove DeLee&led De<šceer keâes Yeeõheo ceW ceveeÙee peelee nw~ meveeleve mebmke=âefle ceW YeieJeeved ßeerke=â<Ce peve-peve kesâ DeejeOÙe lees nQ ner, meeLe ner meeLe nj heefjefmLeefle Deewj oewj ceW Skeâ meÛÛes ceeie&-oMe&keâ Yeer nQ~ Fmekeâe keâejCe nw ßeerke=â<Ce keâe Devet"e JÙeefkeälelJe, pees Gvekesâ peerJeve kesâ Gleej-ÛeÌ{eJeeW Deewj mebIe<eeX keâe Jen kesâvõefyevog nw, pees ceeveJe-™he ceW DeJeleefjle DeLeJee pevces ßeerke=â<Ce keâes ‘YeieJeòee kesâ Meer<e& hej’ yew"elee nw~

ßeerke=â<Ce keâe JÙeefkeälelJe keâF& DeeÙeeceeW ceW Devet"e nw~ yeÛeheve mes ueskeâj peerJeve kesâ Devle lekeâ efvejvlej mebIe<eeX Deewj keâce&"lee keâer Deeie hej lehee Skeâ Ssmee ceneceeveJe, pees efpeÙee lees ueieeleej ]KelejeW kesâ meeS ceW uesefkeâve keâesF& Yeer Devlele: Gvemes peerle veneR heeÙee~ ßeerke=â<Ce kesâ peerJeve keâer Skeâ efJeMes<elee Ùen Yeer jner efkeâ GvnW peye ]pe™jer ueiee, leye efyevee efkeâmeer keâer hejJeen efkeâS (Ùen meesÛes efyevee efkeâ meeceeefpekeâ efveÙece keäÙee nQ DeLeJee ueesie keäÙee keânWies?) GvneWves hejchejeiele ™efÌ{ÙeeW keâes leesÌ[e Deewj Oece& keâer mLeehevee nsleg veÙee DeeoMe& KeÌ[e efkeâÙee, pees Deepe Yeer nce meyekesâ efueS ØesjCee keâe œeesle nw~ Gvekesâ JÙeefkeälelJe Deewj ke=âeflelJe kesâ Devet"sheve keâer meyemes ]Keeme yeele Ùener nw efkeâ ßeerke=â<Ce Fme he=LJeer hej DeeS lees Deleerle ceW nQ uesefkeâve nQ YeefJe<Ùe kesâ Ùeeveer ceeie&-ØeMemle keâjles nQ YeefJe<Ùe keâe~ Deepe Yeer (peye ceveg<Ùe Jew%eeefvekeâ Deewj meeceeefpekeâ lej]keä]keâer kesâ efMeKej hej hengBÛe Ûegkeâe nw leLee mhesme ceW Iegmehew" keâj jne nw) nce Deheveer ve]pej oewÌ[eSB lees ceveg<Ùe Fme ÙeesiÙe efoKeeF& veneR heÌ[lee efkeâ ßeerke=â<Ce kesâ mechetCe& peerJeve Deewj JÙeefkeälelJe keâe JÙeehekeâ Deekeâueve ner keâj mekesâ~ ßeerke=âCe hej Deye-lekeâ ve peeves efkeâleves Meem$e, efkeâleveer šerkeâeSB efueKeer ieF& nQ, ve peeves efkeâleves uecyes-uecyes JÙeeKÙeeve Deewj DeeKÙeeve efoS pee Ûegkesâ nQ—efheâj Yeer ßeerke=â<Ce keâer mechetCe&lee Deepe lekeâ Yeer ceeveJe keâer hekeâÌ[ mes yeenj nw~ MeeÙeo YeefJe<Ùe ceW keâYeer Ssmee mecYeJe nes heeS efkeâ ceeveJe ßeerke=â<Ce keâer mechetCe&lee keâes mecePe mekesâ~ Fmekesâ kegâÚ yegefveÙeeoer keâejCe Yeer nQ~ Fme keâejCeeW keâe peevevee Deewj mecePevee FmeefueS Yeer DeeJeMÙekeâ nw efkeâ Deepe meveeleve-Oece& (pees meowJe efvele veJeerve DeeefJe<keâej DeLee&led Keespe Deewj mJelev$e efJeÛeejeW keâes yeÌ{eJee osves Jeeuee jne nw) keâes ner kegâÚ mebkeâerCe& efJeÛeejeW kesâ ueesie cee$e ‘efnvoglJe’ kesâ veece hej Keeefjpe keâj osves keâer kegâeflmele meesÛe mes Yejs heÌ[s nQ~ Ssmes ueesie meveeleve-Oece& Deewj mebmke=âefle keâes peevevee Je mecePevee ner veneR Ûeenles~ Jes Oece& keâes DevegYeJe Yeer veneR keâjvee Ûeenles~ peyeefkeâ Gvekeâe Ssmee DeeÛejCe keâneR-ve-keâneR Gme efJeješd Ûeslevee keâe Deheceeve nw, efpemekeâe DebMe nj meveeleveer keâer efMejeDeeW ceW jkeäle yevekeâj Ùee Ûeslevee kesâ ™he ceW ØeJeenceeve nw~

meveeleve mebmke=âefle kesâ hetjs keâeueKeC[ hej ve]pej oewÌ[eSB lees ßeerke=â<Ce Dekesâues ner Skeâ Ssmes JÙeefkeälelJe kesâ ™he ceW ve]pej

Deeles nQ pees ve=lÙe keâjles ngS, jeme jÛeeles ngS, ›eâerÌ[e keâjles ngS,

nBmeles ngS, ieerle ieeles ngS, ÙegæYetefce ceW Yeer meowJe cevomheâerefle cegmkeâeve kesâ meeLe DeeYee efyeKesjles ve]pej Deeles nQ~

Fme Oeje hej jnves Jeeues nj efkeâmeer ceveg<Ùe kesâ leej keâneR-ve-keâneR meveeleve yeeie[esj mes pegÌ[s ngS nQ~ Fme yeele mes keâesF& Devepeeve yesMekeâ nes mekeâlee nw uesefkeâve Fme yeele keâes Peg"ueeÙee veneR pee mekeâlee~ Ssmes ceW peye yeele Dehevee ’DeeoMe&’ Ûegveves keâer nesieer lees Fme mebmke=âefle kesâ meJe&ceevÙe DeeoMe& ØeYeg ßeerjece Deewj ßeerke=â<Ce ner neWies~ Fve oesveeW JÙeefkeälelJeeW ceW Ssmes met$e efÚhes ngS nQ, pees ceeveJelee kesâ mechetCe& efJekeâeme Deewj mJeÙeb YeieJeeved nes peeves keâer mecYeeJeveeDeeW mes Yejs ngS nQ~ ßeerjece Deewj ßeerke=â<Ce ceW mes Yeer efkeâmeer Skeâ keâe ÛeÙeve keâjvee nes lees ßeerke=â<Ce keâe he#e ner cepeyetle efoKeeF& oslee nw, keäÙeeWefkeâ ßeerjece lees YeieJeeved efJe<Ceg kesâ DebMeeJeleej Les, peyeefkeâ ßeerke=â<Ce hetCee&Jeleej kesâ ™he ceW Fme Oeje hej ceeveJe keâe ™he Oejkeâj DeeS Les DeLee&led ßeerke=â<Ce ner mechetCe& nQ~

Fme ÛeÙeve keâe meyemes yeÌ[e keâejCe Ùen Yeer nw efkeâ ßeerke=â<Ce Dekesâues ner Ssmes DeJeleejer ceeveJe nQ, pees Oece& keâer hejced ienjeFÙeeW Deewj TBÛeeFÙeeW kesâ efMeKej heg®<e nesles ngS Yeer ‘ieg®-iecYeerj’ keâer ÚefJe veneR jKeles~ Jes keâYeer Goeme, nleeMe, efvejeMe Ùee jesles ngS veneR efceueles~ Gvekeâe mechetCe& peerJeve-Je=le Skeâ Kesue nw, efyevee efkeâmeer heefjCeece keâer efÛevlee efkeâS Deheveer hetCe&lee ceW hetjer leuueervelee mes efkeâÙee ieÙee Skeâ keâce& nw~

meeOeejCele: peye efkeâmeer ceneheg®<e, efkeâmeer mevle keâer efpeme DeJeOeejCee keâes Deeies yeÌ{eÙee peelee jne nw Gmekeâe ue#eCe ner ‘jeslee ngDee nesvee’ ve]pej Deelee nw; ef]pevoieer mes Goeme, heerefÌ[le, neje Deewj Yeeiee ngDee~ uesefkeâve meveeleve mebmke=âefle kesâ hetjs keâeueKeC[ hej ve]pej oewÌ[eSB lees ßeerke=â<Ce Dekesâues ner Skeâ Ssmes JÙeefkeälelJe kesâ ™he ceW ve]pej Deeles nQ pees ve=lÙe keâjles ngS, jeme jÛeeles ngS, ›eâerÌ[e keâjles ngS, nBmeles ngS, ieerle ieeles ngS, ÙegæYetefce ceW Yeer meowJe cevomheâerefle cegmkeâeve kesâ meeLe DeeYee efyeKesjles ve]pej Deeles nQ~

Deehe Yeer Deheveer ve]pej oewÌ[eSBies lees Deleerle keâe meeje Oece& og:KeoeÙeer vepej DeeSiee~ ke=â<Ce keâes ÚesÌ[ oW lees Deleerle keâe keâesF& Yeer Oece& nes—Goeme, DeeBmegDeeW mes Yeje ngDee, heerÌ[e-ØeOeeve ve]pej Deelee nw~ nBmelee ngDee Oece&, peerJeve keâes Gmekeâer mechetCe&lee Deewj mece«elee ceW mJeerkeâej keâjves Jeeuee Oece& lees JeemleJe ceW DeYeer hewoe nesves keâes nw, pees ßeerke=â<Ce keâer jen hej Ûeuekeâj ner Øeehle efkeâÙee pee mekeâlee nw~ peneB peerJeve nj #eCe, nj heefjefmLeefle ceW ve=lÙe nw, Deevevo nw, jeme nw; cenemecej ceW Yeer efJeveeMe kesâ meeLe veJeefvecee&Ce keâe ØemLeeve-efyevog nw~

Deepe DevÙe OeceeX ves peneB peerJeve keâes oes efnmmeeW ceW yeeBš jKee nw—Skeâ Jen pees mJeerkeâej keâjves ÙeesiÙe nw Deewj Skeâ Jen pees mJeerkeâej keâjves ÙeesiÙe veneR nw DeLee&led Fvkeâej keâjves ÙeesiÙe nw~

ßeerke=â<Ce Dekesâues ner Fme mece«e peerJeve keâes Gmekeâer mechetCe&lee mes mJeerkeâej keâjles nQ~ peerJeve keâer mece«elee keâer mJeerke=âefle Gvekesâ JÙeefkeälelJe ceW mJeÙeb heâefuele ngF& nw~ FmeefueS efJeÉeveeW Deewj efJeÛeejkeâeW ves meYeer DeJeleejeW keâes DebMe-DeJeleej DeLeJee DeebefMekeâ-DeJeleej keâne nw uesefkeâve ke=â<Ce keâes hetCe&-DeJeleej keâne nw~ keâne peelee nw efkeâ ØeYeg ßeerjece Yeer DebMe ner nQ hejceelcee kesâ, uesefkeâve ßeerke=â<Ce hetjs ner hejceelcee nQ~ ...Deewj Ùen keânves keâe, Ùen meesÛeves keâe DeLeJee Ssmee mecePeves keâe Øeemebefiekeâ keâejCe Yeer nw~ Jen keâejCe Ùen nw efkeâ ßeerke=â<Ce ves meye-kegâÚ Deelcemeele keâj efueÙee efyevee efkeâmeer ogje«en kesâ, efpemekeâe ØeceeCe Gvekeâe mechetCe& peerJeve nw~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce keâe ve efme]he&â JÙeefkeälelJe Devet"e nw Deewj Jes mechetCe& DeJeleej kesâ ™he ceW mJeerkeâej efkeâS ieS nQ yeefukeâ ‘ke=â<Ce’ Meyo Yeer ienjs yeesOe keâe heefjÛeeÙekeâ nw~ DeesMees keânles nQ efkeâ ‘ke=â<Ce’ keâe DeLe& nw—kesâvõ! ‘ke=â<Ce’ DeLee&led pees Deeke=â<š keâjs, pees Deekeâef<e&le keâjs; mesvšj Dee@]heâ «esefJešsMeve—Skeâ lejn kesâ Deekeâ<e&Ce DeLeJee keâefMeMe keâe kesâvõ~ ke=â<Ce Meyo keâe DeLe& neslee nw—efpeme Deesj meejer Ûeer]peW efKebÛeleer neW, pees kesâvõerÙe Ûegcyekeâ keâe keâece keâjs~

meveeleve Oece& keâer Ssmeer ceefncee nw efkeâ Ùeefo DeeOÙeeeflcekeâ-™he mes Âef<š oewÌ[eF& peeS lees ØelÙeskeâ JÙeefkeäle keâe ner pevce ‘ke=â<Ce keâe pevce’ nw, keäÙeeWefkeâ nceejs Yeerlej pees Deelcee nw, Jen keâefMeMe keâe kesâvõ nw, mesvšj Dee@]heâ «esefJešsMeve nw, efpeme hej meye Ûeer]peW kesâefvõle nQ, efKebÛeleer nQ, Deeke=â<š nesleer nw~ Mejerj Deeke=â<š neskeâj Gmekesâ Deemeheeme efveefce&le neslee nw, meceepe Gmekesâ Deemeheeme efveefce&le neslee nw~ JÙeehekeâ DeLeeX ceW osKee peeS lees Ùen mechetCe& peieled Deeke=â<š neskeâj Gmekesâ Deemeheeme efveefce&le neslee nw~ Jen, pees nceejs Yeerlej ke=â<Ce keâe kesâvõ nw, Deekeâ<e&Ce keâe ienje efyevog nw, Gmekesâ Deemeheeme mechetCe& peerJeve Ieefšle neslee nw~

ßeerke=â<Ce ves mJeÙeb keâne nw efkeâ ‘Deelcee ner hejceelcee nw~’ ÙeneB Ùen Yeer mhe<š nw efkeâ ØelÙeskeâ pevce uesves Jeeues kesâ Mejerj ceW Deelcee keâe Jeeme neslee nw~ Ssmes ceW peye Deelcee ØelÙeskeâ pevce ceW meeLe nesleer nw lees ØelÙeskeâ pevce ner ‘ke=â<Ce-pevce’ nes peelee nw~

ßeerke=â<Ce pewmes JÙeefkeälelJe hej keâesF& JÙeefkeäle mece«elee

mes ve yeesue mekeâlee nw, ve efueKe mekeâlee nw~ meYeer

efJeÉeved ueesie efkeâmleeW ceW keâece keâjles ve]pej Deeles nQ

ßeerke=â<Ce keâes ueskeâj n]peejeW ueeKeeW ueesie efueKeles nQ lees n]peejeW-ueeKeeW JÙeeKÙeeDeeW keâe nesvee Yeer mJeeYeeefJekeâ nw~ ßeerke=â<Ce pewmes JÙeefkeälelJe hej keâesF& JÙeefkeäle mece«elee mes ve yeesue mekeâlee nw, ve efueKe mekeâlee nw~ meYeer efJeÉeved ueesie efkeâmleeW ceW keâece keâjles ve]pej Deeles nQ~ efkeâmeer keâes ßeerke=â<Ce keâe keâesF& ™he ve]pej Deelee nw lees Jen Gme ™he keâer ÛeÛee& keâjves ueielee nw, otmejs keâes ßeerke=â<Ce keâe kegâÚ Deewj ™he ve]pej Deelee nw lees Jen Gme ™he keâer yeele keâjves ueielee nw Ùeeveer mece«elee keâe DeYeeJe meowJe yee jnlee nw~

ßeerke=â<Ce hej Deepe Fleves Meem$e, šerkeâeSB Deewj JÙeeKÙeeSB nQ, efpevnW heÌ{keâj ßeerke=â<Ce keâer ef]pevoieer efkeâmeer Skeâ JÙeefkeäle keâer ef]pevoieer ve]pej veneR Deeleer~ ke=â<Ce keâneR-ve-keâneR Skeâ mebmLee yeve peeles nQ, Skeâ FvmšerÛÙetš nes peeles nQ~ efheâj Jes mecemle pevceeW kesâ meejYetle leòJe nes peeles nQ~ ceveg<Ùe-cee$e kesâ pevce keâer keâLee Gvekesâ pevce keâer keâLee nes peeleer nw~ FmeefueS JÙeefkeäleJeeÛeer DeLeeX ceW keâesF& cetuÙe veneR nw~ JeemleJe ceW ßeerke=â<Ce pewmes JÙeefkeäle, JÙeefkeäle jn ner veneR peeles~ Jes nceejs ceeveme kesâ, nceejer Ûeslevee kesâ, nceejs keâuesefkeäšJe ceeFb[ kesâ Skeâ JÙeehekeâ Øeleerkeâ nes peeles nQ...Deewj keâneR-ve-keâneR nceejs efÛeòe ves efpeleves Yeer pevce osKes nQ, Jes meye GveceW meceeefnle nes peeles nQ~

µµµ

µDeOÙeeÙe- yeerme

--------------

µke=â<Ce keâe efJeOeJee-efJeueehe

YeieJeeved ßeerke=â<Ce ves ceneYeejle keâeue kesâ meceÙe Oece& keâer mLeehevee kesâ efueS Skeâ yeej m$eer keâe Yeer ™he OeejCe efkeâÙee Lee~ Gme oewjeve GvneWves efJeJeen Yeer jÛeeÙee Deewj efJeOeJee nessves kesâ yeeo efJeOeJee-efJeueehe Yeer efkeâÙee~

YeieJeeved ßeerke=â<Ce kesâ peerJevekeâeue hej Âef<š [eueves mes Skeâ yeele lees efyeukegâue mee]heâ ve]pej Deeleer nw efkeâ GvneWves meceÙe-meceÙe hej ueerueeSB jÛekeâj mebmeej keâes Deveskeâ mevosMe efoS nQ~ ßeerke=â<Ce ves nceW Øesce keâjvee efmeKeeÙee nw lees Oece& keâer mLeehevee keâjvee Yeer efmeKeeÙee nw~ ßeerke=â<Ce keâer ueerueeDeeW kesâ ef]keâmmes Deewj Øemebie Deveskeâ Meem$eeW ceW JeefCe&le nQ~ FvneR ueerueeDeeW ceW-mes Skeâ ueeruee ßeerke=â<Ce kesâ m$eer-™he yeveeves Deewj Meeoer keâjves keâer Yeer nw~

hegjeCeeW ceW JeefCe&le Skeâ keâLee kesâ Devegmeej ceneYeejle kesâ Ùegæ kesâ meceÙe heeb[JeeW keâer efJepeÙe kesâ efueS ceeB keâeueer keâes Øemevve keâjvee Lee~ Fmekesâ efueS vej-yeefue osveer Leer~ vej-yeefue kesâ efueS Skeâ jepekegâceej keâer DeeJeMÙekeâlee Leer uesefkeâve keâesF& Yeer jepekegâceej vej-yeefue osves kesâ efueS Deeies veneR Dee jne Lee~ keâeheâer osj nesves hej Yeer peye keâesF& Deeies veneR DeeÙee, leye Depeg&ve kesâ heg$e FjeJeve mJeÙeb vej-yeefue kesâ efueS Deeies Dee ieS uesefkeâve meeLe ner GvneWves Deheveer Skeâ Mele& Yeer jKe oer~

FjeJeve ves meyekesâ meeceves keâne efkeâ Jen vej-yeefue osves kesâ efueS lees lewÙeej nw ceiej DeefJeJeeefnle veneR cejvee Ûeenlee~ Jen vej-yeefue mes hetJe& Deheveer Meeoer keâjvee Ûeenlee nw~ FjeJeve keâer Ùen Mele& megvekeâj meye nwjeve Deewj DeJeekeâd jn ieS~

Skeâ lees FjeJeve keâer Mele& ner nwjeve keâjves Jeeueer Leer, otmejer yeele Ùen Leer efkeâ keâesF& Yeer jepee Deheveer heg$eer keâe efJeJeen Ssmes jepekegâceej mes keäÙeeW keâjsiee, pees cejves Jeeuee nw~ FjeJeve keâer Mele& megvekeâj ÛeejeW Deesj mevveeše Úe ieÙee~ keâesF& Yeer jepee Deheveer heg$eer keâe efJeJeen Gmekesâ meeLe keâjves keâes lewÙeej veneR ngDee~

FjeJeve keâer ce=lÙeg kesâ yeeo ßeerke=â<Ce ceesefnveer-™he ceW

keâe]heâer osj lekeâ efJeOeJee-efJeueehe Yeer keâjles jns~ leye

mes efkeâvvej FjeJeve keâes Dehevee DeejeOÙe-osJe ceeveles

nQ Deewj Gmekeâer hetpee keâjles nQ~

peye keâesF& meceeOeeve veneR efvekeâuee leye ßeerke=â<Ce lewÙeej ngS Deewj GvneWves ceesefnveer-™he OeejCe efkeâÙee leLee FjeJeve mes efJeJeen jÛeeÙee~ Fmemes FjeJeve keâer Mele& hetjer nes ieF& Deewj Deieues efove mJeÙeb Gmeves Deheves neLeeW mes Dehevee MeerMe ceeB keâeueer kesâ ÛejCeeW ceW ÛeÌ{e efoÙee~

FjeJeve keâer ce=lÙeg kesâ yeeo ßeerke=â<Ce ceesefnveer-™he ceW keâe]heâer osj lekeâ efJeOeJee-efJeueehe Yeer keâjles jns~ leye mes efkeâvvej FjeJeve keâes Dehevee DeejeOÙe-osJe ceeveles nQ Deewj Gmekeâer hetpee keâjles nQ~ leefceuevee[g kesâ ‘ketâJeiece’ ceW FjeJeve keâe ØeeÛeerve ceefvoj Yeer nw, peneB FjeJeve-osJelee kesâ MeerMe keâer hetpee keâer peeleer nw~ Deheveer hejcheje kesâ Devegmeej efkeâvvej FjeJeve mes Skeâ jele efJeJeen jÛeekeâj Deieues efove efJeueehe keâjles nQ Deewj efJeOeJee yeve peeles nQ~

µµµ